Το σήμα του κινδύνου πρώτα ήχησε από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, με αφορμή την έκδοση του Global Financial Stability Report τον Οκτώβριο. Στη συνέχεια ακολούθησε η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, επενδυτικοί οίκοι όπως η BlackRock, κ.α. Σημείο τομής της ανησυχίας τους αποτέλεσε το εταιρικό χρέος των αμερικανικών επιχειρήσεων που έχει φτάσει τα 10 τρισ. δολάρια και ισούται με το 47% του αμερικανικού ΑΕΠ! Το εταιρικό χρέος των ΗΠΑ μάλιστα έχει αυξηθεί κατά 52% από το 2008, όταν ξέσπασε η τελευταία κρίση, δείχνοντας ότι η χρηματιστικοποίηση ήρθε για να …μείνει, αποτελώντας εγγενές φαινόμενο του σύγχρονου καπιταλισμού και ταυτόχρονα μια διαρκή αιτία αποσταθεροποίησης.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗΣ
Με βάση πιο ευρείς ορισμούς, η εταιρική υπερχρέωση είναι ακόμη μεγαλύτερη. Αν συμπεριλάβουμε το χρέος των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων κι όσων εταιρειών δεν είναι εισηγμένες στο αμερικανικό χρηματιστήριο, το συνολικό εταιρικό χρέος ανέρχεται σε 15,5 τρισ. δολ. ή 74% του αμερικανικού ΑΕΠ. Και μιλάμε μόνο για το εταιρικό χρέος… Σε ανάλογα, εκρηκτικά επίπεδα κινείται επίσης το χρέος των νοικοκυριών όπως και το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ. Οι αμερικάνοι καταναλωτές οφείλουν 14 τρισ. δολ. ενώ το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έχει φτάσει τα 23 τρισ. δολ., με το 21% (1,18 τρισ. δολ.) να το έχει η Κίνα.
Ανοίγοντας την βεντάλια κι εξετάζοντας την εξέλιξη κάθε μορφής χρέους (δημόσιο, εταιρικό και νοικοκυριών) σε όλο τον κόσμο φτάνουμε, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Bloomberg, στο αστρονομικό ποσό των 250 τρισ. δολ. που είναι τριπλάσιο του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ισοδυναμεί δε με 32.500 ευρώ, για κάθε κάτοικο του πλανήτη, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και φυλής.
Η άνοδος του εταιρικού χρέους στις ΗΠΑ σε τέτοια δυσθεώρητα επίπεδα είναι αποτέλεσμα των πολύ χαμηλών, συχνά αρνητικών και μηδενικών, επιτοκίων με τα οποία πρόσφερε χρήματα η αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα επί μια σχεδόν δεκαετία. Η τραγωδία ωστόσο είναι ότι αυτά τα κεφάλαια δεν οδηγήθηκαν σε επενδύσεις μηχανολογικού εξοπλισμού ή εγκαταστάσεων. Αν είχε συμβεί κάτι τέτοιο θα μπορούσαμε να ελπίζουμε ότι οι ρυθμοί μεγέθυνσης της οικονομίας θα ήταν υψηλότεροι και λιγότεροι επιρρεπείς στο γύρισμα της οικονομικής συγκυρίας, η ανεργία δεν θα μειωνόταν στο μέλλον εξ αιτίας της γενίκευσης της ελαστικής και μερικής απασχόλησης κι ότι ακόμη κι αυτή η άνοδος του ΑΕΠ θα παρήγαγε περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας. Κατά κοινή ομολογία όμως όλα αυτά τα ποσά χρησιμοποιήθηκαν για την ανάληψη χρηματοοικονομικών κινδύνων, επαναγορά μετοχών και συμφωνίες εξαγορών και συγχωνεύσεων που στις περισσότερες περιπτώσεις εξαλείφουν τον ανταγωνισμό κι εδραιώνουν την μονοπωλιακή κυριαρχία. Σε αυτή την κατεύθυνση, με βάση την αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα, δαπανήθηκαν από το 2008 πάνω από 4 τρισ. δολ. (το 40% του εταιρικού χρέους), με το μεγαλύτερο μέρος να δαπανάται την τελευταία πενταετία.
Η αύξηση του εταιρικού χρέους σε τέτοια επίπεδα παρέσυρε και την ποιότητα του χρέους, προς την αντίθετη όμως κατεύθυνση. Το εταιρικό χρέος που βρίσκεται σε βαθμίδα προτεινόμενης επένδυσης κι όχι στην κατηγορία των σκουπιδιών (εκεί που παραμένουν για παράδειγμα τα ελληνικά ομόλογα, μιλώντας για δημόσιο χρέος) έχει μειωθεί στο 78,6% του συνόλου, όταν στις δύο προηγούμενες ανακάμψεις βρισκόταν στο 90%. Ένας ακόμη δείκτης της διάβρωσης της ποιότητας του εταιρικού χρέους είναι το επιτόκιο των ομολόγων – σκουπίδια. Ενώ το ιστορικό τους επίπεδο ήταν 3,3% πλέον έχει μειωθεί στο 1,9%! Η ανταμοιβή επομένως για το ρίσκο που αναλαμβάνει ο επενδυτής δεν είναι τόσο υψηλή…
Η υπερχρέωση του αμερικανικού εταιρικού τομέα προεξοφλεί ότι ο επόμενος καθοδικός κύκλος θα είναι πιο δραματικός. Η μετατροπή της ύφεσης σε κρίση θα είναι πιο ταχεία και απότομη, η διάρκειά της θα είναι πολύ μεγαλύτερη, οι επιπτώσεις πολύ πιο σοβαρές και η έξοδος πιο αργή και βασανιστική. Για παράδειγμα θα προκαλέσει πολύ περισσότερες χρεοκοπίες επιχειρήσεων σε όλη την κλίμακα της οικονομίας, καθώς επιχειρήσεις που σήμερα επιβιώνουν λόγω της μηδενικής αξίας του χρήματος θα δουν τις στρόφιγγες της ρευστότητας να κλείνουν απότομα και δάνεια ή υποχρεώσεις να γίνονται απαιτητά.
Το σήμα κινδύνου ηχεί επίσης για εργαζόμενους και καταναλωτές. Μέχρι στιγμής, η φούσκα του δικού τους χρέους έρχεται να καλύψει το κενό που αφήνει στην διαρκώς αυξανόμενη κατανάλωση η μείωση των μισθών. Τα στοιχεία από το Γραφείο Οικονομικής Ανάλυσης των ΗΠΑ είναι αποκαλυπτικά. Ενώ οι μισθοί στην αμερικανική οικονομία στις 30 Σεπτεμβρίου 2019 ήταν 43,7% του ΑΕΠ (από 51,1% στις 31/12/1970), η καταναλωτική δαπάνη την ίδια περίοδο αυξήθηκε από 60,6% του ΑΕΠ σε 68,1%. Την απάντηση στο προφανές ερώτημα «και που βρίσκονται τα χρήματα για αγορές όταν οι μισθοί συνθλίβονται» δίνει το μαγικό ραβδί του χρέους, που αποτελεί την μητέρα όλων των καινοτομιών του σύγχρονου καπιταλισμού. Από το 1970 μέχρι το 2019 το χρέος των νοικοκυριών αυξήθηκε από 16,6% σε 25,1%! Με άλλα λόγια, η οικονομία συνέχισε να επεκτείνεται μετατρέποντας τον κάθε πολίτη σε χρέους υποτελή απέναντι στις τράπεζες.
Απατάται ωστόσο όποιος πιστεύει ότι μια τέτοια, βαθιά ανορθολογική, κατάσταση μπορεί να υπάρχει για πάντα. Η αυξανόμενη χρηματιστικοποίηση της οικονομίας αυξάνει την αστάθεια κι αποτελεί πηγή κρίσεων, ενώ αργά ή γρήγορα αυτός ο λογαριασμός θα μεταφερθεί στους πολίτες, που θα χαρακτηριστούν υπαίτιοι της κρίσης…
Πηγή : Νέα Σελίδα
Λεωνίδας Βατικιώτης 