Σε όλο τον κόσμο, εκατομμύρια άνθρωποι βγαίνουν στον δρόμο, έρχονται σε σύγκρουση με τις κυβερνήσεις τους και διεκδικούν τα δικαιώματα τους. Αιτία που το 20134 αναγορεύεται σε χρονιά των επαναστάσεων ακόμη κι από τον βρετανικό Economist είναι η οικονομική κρίση που οδηγεί την ανεργία και την φτώχεια στα ύψη.
Του Λεωνίδα Βατικιώτη
Το πρωτοσέλιδο του βρετανικού Economist στις 29 Ιουνίου 2013 εξέπλησσε θετικά, συνοδεύοντας την συνηθισμένη του δημοσιογραφική πρωτοτυπία και με μια πολιτική. Ήταν μια ωδή στις επαναστάσεις. Τέσσερις ταμπέλες εξηγούσαν το συμβολισμό σε ισάριθμες χαρακτηριστικές ανθρώπινες φιγούρες που κοσμούσαν το εξώφυλλο του: Το 1848 ήταν η Ευρώπη, το 1968 η Αμερική και η Ευρώπη, το 1989 η Σοβιετική Αυτοκρατορία και το 2013 ήταν …παντού.
Πράγματι, η τελευταία εβδομάδα του Ιουνίου, με τις παρατεταμένες και βίαιες διαδηλώσεις στη Βραζιλία, ήρθε να επιβεβαιώσει ότι κάτι σάπιο υπάρχει …παντού. Όχι μόνο στην ευρωζώνη και την Ευρώπη, την Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, αλλά και στην Λατινική Αμερική, την Ασία, κοκ. Ένας ελπιδοφόρος εξεγερτικός άνεμος φυσάει σε κάθε ήπειρο βυθίζοντας στην ανυποληψία και την αμφισβήτηση τις κυβερνήσεις της Αριστεράς και της Δεξιάς και μαζί με αυτές ακόμη και πολλά υποσχόμενα εναλλακτικά μοντέλα διακυβέρνησης, όπως για παράδειγμα τα λεγόμενα «μεταφιλελεύθερα» καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής, που μέσα στην ανομοιογένειά τους θεωρούνται ως η διάδοχη κατάσταση και επόμενη μέρα του νεοφιλελευθερισμού στην αμερικανική υποήπειρο.
Ποιά είναι όμως η καύσιμη ύλη αυτών των εξεγέρσεων που η απαρχή τους τοποθετείται στο 2011 με το κίνημα Occupy στις ΗΠΑ, την Άνοιξη στον αραβικό κόσμο και τις πλατείες στην Ευρώπη και ποιο είναι το κοινό τους χαρακτηριστικό πέρα από την μάσκα του Γκάι Φωκς με το αινιγματικό χαμόγελο που την τελευταία οκταετία, μετά την κυκλοφορία του V for Vendetta, τείνει να συναγωνιστεί σε επιρροή ειδικά στη νεολαία την μορφή του Τσε Γκεβάρα;
Στην ευρωζώνη, από την Ελλάδα με αφορμή το μίνι Μνημόνιο μέχρι την Πορτογαλία της νέας κυβερνητικής κρίσης, αιτία της κοινωνικής διαμαρτυρίας είναι τα αιματηρά προγράμματα λιτότητας κι ειδικότερα οι περικοπές των κοινωνικών δαπανών κι οι απολύσεις. Η δικαιολογία πλέον της τιθάσευσης του δημόσιου χρέους δεν πείθει κανέναν, καθώς οι συνταγές αποδεικνύονται παντού μνημεία αποτυχίας (με το χρέος στην Ελλάδα να αυξάνει πχ τόσο ως ποσό όσο κι ως ποσοστό του ΑΕΠ) χωρίς να ιδρώνει κανενός το αυτί εντός κι εκτός χώρας, αποδεικνύοντας ότι τελικά άλλος ήταν ο λόγος για τις «θεραπείες σοκ» και τους αλλεπάλληλους «ξαφνικούς θανάτους»: η κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας κι η κάθετη μείωση μισθών και ημερομισθίων. Όσο επομένως αυτοί οι στόχοι υλοποιούνται οι συνταγές είναι πέρα για πέρα επιτυχημένες.
Στη Βουλγαρία αιτία των διαδηλώσεων και των πρόωρων εκλογών ήταν η ιδιωτικοποίηση της ενέργειας που οδήγησε ένα σεβαστό μέρος του πληθυσμού να πρέπει να πληρώνει για ηλεκτρικό ρεύμα περισσότερα από τον μισθό του, εξέλιξη όχι και τόσο απίθανη αν λάβουμε υπ’ όψη ότι ο κατώτατος μισθός κινείται μόλις στα 123 ευρώ, εκεί δηλαδή ακριβώς που τον θέλουν και για την Ελλάδα ΝΔ-ΠΑΣΟΚ και Τρόικα! Επίπεδα ιδανικά για να πλημμύριζε από επενδυτές η γειτονική μας χώρα, αν πάρουμε στα σοβαρά τα επιχειρήματα που διατυπώνονται κι εδώ, παρόλα αυτά τις επενδύσεις ακόμη τις περιμένουν. Η Βουλγαρία ωστόσο δείχνει και κάτι πέραν του κόστους των ιδιωτικοποιήσεων: Ότι ακόμη κι αν το δημόσιο χρέος φτάσει στο 18,5% και το δημοσιονομικό έλλειμμα στο 0,8%, ακόμη και τότε δεν θα λείψουν οι λόγοι για να μας ζητούν επιπλέον λιτότητα και νέες θυσίες.
Στην Τουρκία αφορμή αρχικά ήταν τα σχέδια οικιστικής ανάπλασης που προωθούσε ο Ερντογάν για το πάρκο Γκεζί στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης. Γρήγορα ωστόσο στους δρόμους βγήκαν δεκάδες χιλιάδες Τούρκοι οργισμένοι από την επίδειξη βίας της αστυνομίας, που καθημερινά έριχνε λάδι στη φωτιά φέρνοντας στην επιφάνεια το οξύτατο πρόβλημα δημοκρατίας που αντιμετωπίζει η τουρκική κοινωνία κι οι πρόσφατες πρωτοβουλίες του Ερντογάν είτε αφορούσαν τις εκτρώσεις είτε την υποχρέωση κάθε γυναίκας να γεννάει τρία παιδιά απλώς το όξυναν, επαναφέροντας μνήμες απ’ όσα επικρατούσαν την εποχή που στην εξουσία βρίσκονταν οι στρατηγοί.
Στην Αίγυπτο μπορεί το πραξικόπημα του στρατού (αμετανόητων οπαδών του Μουμπάρακ) που οργανώθηκε στις 4 Ιουλίου με ευθύνη των Αμερικανών και προς όφελος του Ισραήλ να εκμεταλλεύθηκε την οργή των χιλιάδων διαδηλωτών που κατέκλυσαν το Κάιρο, η κινητήρια δύναμη ωστόσο που τους έβγαλε στο δρόμο ξαναδίνοντας ζωή στην πλατεία Ταχρίρ ήταν τα ανολοκλήρωτα προτάγματα της Αραβικής Άνοιξης. Η κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων μετά την τριπλή του εκλογική νίκη το 2012, όπως συνοδεύτηκε από την πρώτη στιγμή από έναν άτυπο διεθνή οικονομικό αποκλεισμό με ευθύνη του ΔΝΤ, λειτούργησε το ίδιο εχθρικά απέναντι στους απεργούς δασκάλους και κλωστοϋφαντουργούς της βιομηχανικής πόλης Μαχάλα όπως είχε λειτουργήσει κι η δικτατορία του Μουμπάρακ.
Στη Σουηδία η κατεδάφιση του παροιμιώδους κράτους πρόνοιας που συντελείται μεθοδικά εδώ και μια δεκαετία, με την σύμφωνη γνώμη Δεξιάς και σοσιαλδημοκρατίας, ήταν θέμα χρόνου πότε θα εισάγει και στην μεγαλύτερη σε έκταση σκανδιναβική χώρα τα ήθη των γαλλικών προαστίων με τις φωτιές σε ΙΧ και αστυνομικά τμήματα. Το γεγονός ότι πρωταγωνιστής αναδείχθηκαν μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς δεν σημαίνει ότι η παραδοσιακή σουηδική κοινωνία δεν έχει τίποτε να φοβάται. Άλλωστε πάντα έτσι συμβαίνει: το μαλακό υπογάστριο μιας κοινωνίας, όπως οι μετανάστες, είναι που νιώθει τις πρώτες αναταράξεις. Και στην Ελλάδα το ίδιο συνέβη, με μοναδική διαφορά ότι στην χώρα του Μπέργκμαν ο ίδιος ο υπουργός Δικαιοσύνης απέδωσε την κοινωνική έκρηξη στον αποκλεισμό.
Στη Βραζιλία από την άλλη, που διαγράφει την διαμετρικά αντίθετη πορεία ως προς την Σουηδία με την πρόεδρό της Ντίλμα Ρουσέφ να επαίρεται ότι την προηγούμενη οκταετία εξήλθαν από τη φτώχεια 40 εκ. Βραζιλιάνοι, στο στόχαστρο των διαδηλωτών βρέθηκαν οι περικοπές των κοινωνικών δαπανών που συνδυάζονται με ένα απίστευτο όργιο σπατάλης επ’ αφορμή τους αγώνες του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2014 και τους Ολυμπιακούς του 2016. Μόνο για στάδια ποδοσφαίρου ο λογαριασμός έχει ξεπεράσει μέχρι τώρα τα 3 δισ. στο πλαίσιο του γνωστού μοντέλου επιμερισμού κόστους και δαπανών που θέλει τις υποδομές να καλύπτονται από το δημόσιο και τα κέρδη να καταλήγουν στους ιδιώτες. Η παράλληλη επιβράδυνση της οικονομίας (με τους ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ να μειώνονται από 7,5% το 2010 σε 0,9% το 2012) αποτέλεσε την σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Η αλυσίδα θα μπορούσε να φτάσει πολύ μακριά περιλαμβάνοντας τόσο κι άλλες κοντινές μας χώρες όπως την Μ. Βρετανία (με τις διαδηλώσεις κατά των αυξήσεων στα δίδακτρα) και την Γερμανία (με τις πορείες ενάντια στις τράπεζες και την ΕΚΤ στην Φρανκφούρτη) όσο και πιο μακρινές όπως η Ινδονησία (με τις οργισμένες διαδηλώσεις ενάντια στις αυξήσεις στην τιμή των εισιτηρίων). Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των περιστατικών είναι, εν ολίγοις, η οικονομική κρίση. Η αιτία δηλαδή πίσω από την γενικευμένη και πρωτοφανής στον συγχρονισμό της (παρότι ασχεδίαστη) εξέγερση των κοινωνιών είναι η προσπάθεια του κεφαλαίου να υφαρπάξει παροχές και να συμπιέσει μισθούς και δικαιώματα, οδηγώντας το ρολόι της ιστορίας στον Μεσαίωνα.
Το 2013 επομένως, παρότι ακόμη δεν έχει προκαλέσει εκείνες τις ανατροπές που είναι δυνατόν να πετύχει σήμερα η κοινωνία προς όφελος της μεγάλης πλειοψηφίας και σε βάρος του 1%, θέτει επί τάπητος για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες το αίτημα της ριζικής κοινωνικής αλλαγής. Πλέον το αναγνωρίζουν ακόμη κι όσοι το απεύχονται…
Λεωνίδας Βατικιώτης 