Διαστάσεις επιδημίας λαμβάνει η εγκατάσταση και αξιοποίηση στους χώρους εργασίας των πιο προηγμένων μεθόδων παρακολούθησης των εργαζομένων, ώστε κάθε τους κίνηση ή αντίδραση να καταγράφεται και να αξιολογείται. Στην αιχμή του δόρατος της παρακολούθησης των εργαζομένων την προηγούμενη δεκαετία ήταν οι κάμερες και ο έλεγχος της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, από τους κεντρικούς εξυπηρετητές. Αυτές οι μέθοδοι φαντάζουν πρωτόγονοι μπροστά στην εισβολή στην καθημερινή μας ζωή του ίντερνετ των πραγμάτων (Internet of the Things, IoT). Εν ολίγοις, η τοποθέτηση συνδεδεμένων με το διαδίκτυο αισθητήρων οι οποίοι μεταφέρουν κρίσιμες πληροφορίες και ενεργοποιούν αντιδράσεις.

ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ

Εκ πρώτης όψεως το Ίντερνετ των Πραγμάτων θα μπορούσε να αποδειχθεί μια πολύτιμη λειτουργία. Η εγκατάσταση για παράδειγμα σχετικών λειτουργιών σε αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες οι οποίες σε περίπτωση σύγκρουσης θα μεταδίδουν σχετικό μήνυμα για άμεση βοήθεια θα μπορούσε να αποδειχθεί σωτήρια για έναν οδηγό που κινείται σε μια απομακρυσμένη και μη εύκολά προσβάσιμη περιοχή. Ταχύτατη είναι η διάδοση των Ίντερνετ των Πραγμάτων  και στο λιανικό εμπόριο, με το ήμισυ των μεγάλων αλυσίδων να το έχουν ήδη εντάξει στη λειτουργία τους (κυρίως για προσωποποιημένες προσφορές και πληροφορίες στους καταστηματάρχες) και το 81% των ερωτηθέντων να δηλώνουν ότι  η εμπειρία του καταναλωτή έχει βελτιωθεί ουσιαστικά. Δυστυχώς όμως οι περισσότερες εφαρμογές που έχουν γίνει ως τώρα γνωστές δεν είναι για …καλό. Αρκεί να περιγράψουμε ορισμένα περιστατικά.

Μαύρο κουτί παρακολούθησης

Πριν ένα περίπου χρόνο, το 2016, περίμενε μια έκπληξη τους δημοσιογράφους και υπαλλήλους της βρετανικής εφημερίδας Telegraph τους όταν έκατσαν στα γραφεία τους για να ξεκινήσουν τη δουλειά τους, όπως κάθε μέρα. Κάτω από τα γραφεία τους ήταν εγκατεστημένο ένα μαύρο κουτί με την εταιρική ονομασία OccupEye. Δεν άργησαν να καταλάβουν πως η δουλειά αυτής της συσκευής ήταν να συλλέγει πληροφορίες και να ενημερώνει τη διοίκηση για τις ώρες που το προσωπικό κάθεται στο γραφείο του ή …περιφέρεται ασκόπως, κατά τη στρατιωτική ορολογία, στο χώρο εργασίας. Οι αντιδράσεις των εργαζομένων κινητοποίησαν ακόμη και την Εθνική Ένωση Δημοσιογράφων που απαίτησε από τη διοίκηση να απεγκαταστήσει τους αισθητήρες. Όπως κι έγινε…

Να σημειωθεί ότι η εταιρεία δικαιολογήθηκε υποστηρίζοντας ότι έργο των συγκεκριμένων αισθητήρων ήταν να καταγράφει τη θερμοκρασία και την υγρασία ώστε να προσαρμόζει αναλόγως τον κεντρικό κλιματισμό. Επίσης, πώς ήθελε να έχει γνώση για τις ώρες παρουσίας των εργαζομένων στο γραφείο τους ώστε να ρυθμίζει το φωτισμό και να πετυχαίνει μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας. Κι η αλήθεια είναι πώς τέτοιου είδους χρήσεις κάθε άλλο παρά σπανίζουν. Αμερικανική εταιρεία (Enlighted) με αποκλειστικό τομέα δραστηριότητας τη διαχείριση και εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας και τη δημιουργία «έξυπνων κτιρίων» υποστηρίζει ότι αισθητήρες της είναι τοποθετημένοι σε περισσότερες από 350 εταιρείες, εκ των οποίων το 15% συμμετέχει στη λίστα του περιοδικού Fortune 500. Η εξοικονόμηση δε, που έχουν εξασφαλίσει ανέρχεται στο 25% του ενεργειακού κόστους. Ο κίνδυνος, ωστόσο, αφορά στην «έξυπνη παρακολούθηση» όχι στα «έξυπνα κτίρια»…

Τα παραδείγματα για την αξιοποίηση του Ίντερνετ των Πραγμάτων στη κατεύθυνση παρακολούθησης των εργαζομένων αφθονούν. Ενδεικτική επίσης, παρότι ακραία, η περίπτωση ελληνικής εταιρείας υψηλής τεχνολογίας, με έδρα τα Ιωάννινα, η οποία εντελώς απροκάλυπτα και κατά παράβαση κάθε συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων διαφημίζει «ένα καινοτόμο  σύστημα που εστιάζει στη διαχείριση και την παρακολούθηση μοναχικών εργαζομένων με τη χρήση τεχνολογίας Internet of Things (IoT) και παρέχοντας τη δυνατότητα απομακρυσμένης παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο».

Ο εφιάλτης της ανάλυσης

Εύκολα κάποιος καταλαβαίνει ότι εργαζόμενοι που δουλεύουν εκτός γραφείων εργασίας (από υπάλληλοι εξωτερικών εργασιών – κούριερ και τεχνίτες συντηρητές μέχρι πωλητές ακόμη και λογιστές ελεγκτές), με τη χρήση αυτής της τεχνολογίας θα ελέγχονται κάθε ώρα και λεπτό, ακόμη κι εν αγνοία τους, για το που βρίσκονται… Με τη χρήση τέτοιων μεθόδων παραβίασης προσωπικών δεδομένων πιθανότατα γίνεται δυνατή η αύξηση της παραγωγικότητας κατά 5% στα δύο τρίτα των εργασιών, όπως δήλωνε στους Financial Times στις 17 Φεβρουαρίου 2017, στέλεχος εταιρείας που εξειδικεύεται στην ανάλυση μεγάλων δεδομένων. Κι εδώ ακριβώς έγκειται ο κίνδυνος για τους εργαζόμενους: στην ανάλυση των δεδομένων τους, η οποία αφορά τον συνδυασμό διαφορετικών και φαινομενικά άσχετων πληροφοριών που συνδυασμένες όμως παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για το προφίλ του εργαζόμενου. Μάλιστα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Μονάδας Πληροφοριών του βρετανικού περιοδικού Economist περισσότερα από τα μισά τμήματα Ανθρώπινων Πόρων των μεγάλων επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο καταγράφουν αύξηση στην ανάλυση δεδομένων, σε σχέση με τρία χρόνια πριν. Για παράδειγμα, στο παραπάνω ρεπορτάζ των Financial Times υπάρχει αναφορά στην εταιρεία Evolv η οποία αναλύει περισσότερα από μισό δισεκατομμύριο στοιχεία εργαζομένων από 13 διαφορετικές χώρες, που ξεκινούν από τη συχνότητα των επαφών τους με τον προϊστάμενό τους και φτάνουν στο χρόνο που απαιτείται για να φτάσει κάθε εργαζόμενος στο γραφείο. Στόχος είναι να ταυτοποιηθούν πρότυπα και συμπεριφορές στο πλαίσιο εταιρειών και κλάδων. Ξέροντας για παράδειγμα πόσος χρόνος απαιτείται για να γίνει μια συγκεκριμένη δουλειά εύκολα μπορεί ένας εργαζόμενος να απολυθεί, με το επιχείρημα ότι η αποδοτικότητά του υπολείπεται σημαντικά του μέσου όρου. Άλλη εταιρεία προσδιόρισε τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των πιο πετυχημένων εργαζόμενων σε τηλεφωνικό κέντρο, με αποτέλεσμα η διαδικασία των συνεντεύξεων για πρόσληψη να απλοποιηθεί στο έπακρο, καθώς αναζητούσαν ένα συγκεκριμένο είδος εργαζομένων. Υποθετικά μιλώντας, αν είχε κατ’ επανάληψη αποδειχθεί ότι διαζευγμένοι και διαζευγμένες, είχαν την μικρότερη αποδοτικότητα, κάθε αίτημα για δουλειά απ’ αυτή την κοινωνική κατηγορία απορριπτόταν πριν καν εξεταστεί.

Τα παραπάνω παραδείγματα δείχνουν το ζοφερό τοπίο που διαμορφώνεται στις εργασιακές σχέσεις καθώς όλο και συχνότερα τα τμήματα Ανθρώπινων Πόρων δεν αρκούνται στα τυπικά (πχ συνεντεύξεις), ακόμη κι αυτά που έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια (μέτρηση αποδοτικότητας). Πλέον εισέρχονται στον έλεγχο των συμπεριφορών και την πίεση προς την υιοθέτηση ενός υποδείγματος αντιδράσεων και κοινωνικής ζωής για τον κάθε μισθωτό που ως γνώμονα θα έχει τα κέρδη της εταιρείας. Ακόμη κι αν αυτός ο εργαζόμενος αποτελεί περιφερόμενη βόμβα για τον κοινωνικό του περίγυρο, εξ αιτίας της επιθετικότητάς του ή φέρει ημερομηνία λήξης λόγω εξάντλησης από την εντατικοποίηση. Η εργοδοτική απολυταρχία σε όλο της το μεγαλείο! Σε αυτή την προοπτική ξεζουμίσματος των εργαζομένων οι νέες τεχνολογίες διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Αντί να συμβάλλουν στην απελευθέρωση του κάθε εργαζόμενου ξεχωριστά και όλης της κοινωνίας από τα δεσμά της άγνοιας, μετατρέπονται σε ένα ακόμη τούβλο στο τείχος που χτίζεται συνθλίβοντας τους εργαζόμενους…

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Επίκαιρα στις 3 Μαρτίου 2017