Ντόμινο εξελίξεων από τις κυρώσεις στο Ιράν

15 Νοεμβρίου 2018

Παιχνίδι με τη φωτιά αποδεικνύονται οι κυρώσεις που επέβαλε ο Τραμπ στο Ιράν στις 5 Νοεμβρίου καθώς είναι ορατός ο κίνδυνος να πυροδοτήσουν μια απότομη αύξηση στις τιμές του πετρελαίου, οδηγώντας τις ακόμη και πάνω από 100 δολάρια, από το επίπεδο των 55 περίπου δολαρίων που πουλιέται σήμερα το βαρέλι (με βάση το δείκτη West Texas Intermediate).

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗΣ

Οι ΗΠΑ για να αποφύγουν ένα σοκ στην τροφοδοσία της αγοράς επέτρεψαν ή εμφανίστηκαν να επιτρέπουν σε 8 χώρες να συνεχίσουν να αγοράζουν πετρέλαιο από το Ιράν για 6 μήνες ακόμη. Με αυτό τον τρόπο, που το πιθανότερο είναι να έκανε την ανάγκη φιλοτιμία, η Ουάσιγκτον ήθελε να αποφύγει να επαναληφθεί ότι συνέβη το 2011 και 2012 όταν  ο Ομπάμα επέβαλε διεθνείς κυρώσεις στο Ιράν για να αναγκαστεί να προσέλθει στις διαπραγματεύσεις και να υπογράψει τη συμφωνία∙ αυτήν ακριβώς τη συμφωνία που τον Μάιο κατήγγειλε ο Τραμπ! Συγκεκριμένα, να οδηγηθούν οι τιμές του βαρελιού σε τριψήφια νούμερα, λόγω του κενού που άφησε πίσω του το ιρανικό πετρέλαιο. 

Με βάση ρεπορτάζ εξειδικευμένων εντύπων οι εξαγωγές ιρανικού πετρελαίου έχουν ήδη μειωθεί στα 1,3 εκ. βαρέλια την ημέρα από 2,4 εκ. την άνοιξη, καθώς οι πελάτες του Ιράν αναζήτησαν άλλους προμηθευτές. Φαίνεται έτσι ότι οι κυρώσεις στην πράξη ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα! Η πλήρης εφαρμογή των κυρώσεων, σύμφωνα με τις ΗΠΑ, θα κόψει από τις εξαγωγές ακόμη 900.000 βαρέλια τον επόμενο χρόνο. Συνυπολογίζοντας κι αυτή την πρόβλεψη εκτιμάται ότι οι κυρώσεις θα στερήσουν από την παγκόσμια προσφορά το 2%! Αυτή η ποσότητα δεν είναι τόσο σημαντική, ώστε να πυροδοτήσει μια αύξηση στην τιμή του πετρελαίου ακόμη και κατά 50%.

Τα πράγματα θα ήταν προβλέψιμα αν ήταν υπό (…αμερικανικό) έλεγχο η πλευρά της προσφοράς. Παραμένουν όμως άγνωστες ή, τουλάχιστον, μη δεδομένες, οι προθέσεις του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών που μαζί με άλλες χώρες παραγωγούς αποφασίζουν για την τιμή του πετρελαίου. Ενδεικτικό της αβεβαιότητας είναι ότι μόλις πριν λίγες εβδομάδες ο Τραμπ, μέσω του γνωστού του Μέσου Κοινωνικής  Δικτύωσης, έτριξε τα δόντια στον ΟΠΕΚ, πιέζοντάς τον στην κατεύθυνση αύξησης της παραγωγής, που θα κρατήσει τις τιμές σε χαμηλά επίπεδα. Ο ΟΠΕΚ όμως και οι άλλες χώρες που συνεργάζονται μαζί του (πχ Ρωσία) έχουν σοβαρότατους λόγους να μην υπακούσουν στη διαταγή του Τραμπ.

Ήδη ο ΟΠΕΚ με ανακοίνωση που εξέδωσε την Παρασκευή 9 Νοεμβρίου άφησε να φανεί ότι βρίσκεται σε άλλο κλίμα από την Ουάσιγκτον, η οποία ξέρει ότι η παγκόσμια οικονομία είναι θέμα χρόνου να μπει σε καθοδική τροχιά και θέλει να αποφύγει το ενδεχόμενο να είναι η τιμή του πετρελαίου η θρυαλλίδα που θα οδηγήσει στη νέα κρίση. Το μονοπώλιο  λοιπόν, όπως απαξιωτικά το χαρακτηρίζει κατά παράδοση η αμερικανική ηγεσία που ενοχλείται μόνο από τα μονοπώλια τα οποία δεν ελέγχει, προειδοποίησε ότι το 2019 ελλοχεύει ο κίνδυνος σχεδόν να …πλημμυρίσει η υδρόγειος από το μαύρο χρυσό.  Η ορατή επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας που μειώνει τη ζήτηση από τη μια, και η αύξηση της προσφοράς όλους τους προηγούμενους μήνες από την άλλη (όταν Σαουδική Αραβία, Ρωσία και ΗΠΑ άνοιξαν του κρουνούς για να καλύψουν τη ζήτηση από εκείνες τις χώρες που εγκατέλειψαν πρώτες το Ιράν) δημιουργούν κατά τον ΟΠΕΚ τους όρους της υπερπροσφοράς που επιτρέπουν να μειώσει την παραγωγή του. Στην πράξη, αυτό που υπονοεί ο οργανισμός είναι να συνεχίσουν τα κράτη μέλη του να απολαμβάνουν τα ίδια έσοδα χωρίς να εξαντλούν τα αποθέματά τους, δεδομένου ότι μια υψηλότερη τιμή πολλαπλασιασμένη με χαμηλότερη παραγωγή είναι πάντα πιο συμφέρουσα για τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες από μια χαμηλότερη τιμή επί μεγαλύτερης παραγωγή, όσο κι αν το αριθμητικό αποτέλεσμα φαίνεται ίδιο… Το τι ακριβώς θα πράξει ο ΟΠΕΚ το 2019 θα γίνει γνωστό στις 6 Δεκεμβρίου όταν θα συνεδριάσει για να αποφασίσει την πολιτική του για το νέο έτος.

Οι αβεβαιότητες ωστόσο την περιοχή έχουν αυξηθεί σημαντικά για να περιμένουμε και τώρα την τυφλή εφαρμογή των οδηγιών των ΗΠΑ από εκείνες τις χώρες που πάντα λειτουργούσαν σαν ιμάντας μεταβίβασης των αμερικανικών πολιτικών, όπως είναι η Σαουδική Αραβία για παράδειγμα. Κι εδώ το σημείο τομής που ανέτρεψε μακροχρόνιους σχεδιασμούς και ισορροπίες στην περιοχή είναι η ημερομηνία 2 Οκτωβρίου, όταν ο δημοσιογράφος Τζαμάλ Κασόγκι δολοφονήθηκε από τους ανθρώπους του πρίγκηπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη. Η θύελλα διαμαρτυριών που προκάλεσε η φριχτή δολοφονία του άραβα δημοσιογράφου αποδείχτηκε η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της υπομονής (για ορισμένους) και της αδιαφορίας (για άλλους) απέναντι στα κατά συρροή εγκλήματα του σαουδάραβα πρίγκηπα. Η στάση των ΗΠΑ απέναντι στον οίκο των Σαούντ αλλάζει, έστω κι αν αυτό γίνεται με πολύ πιο αργά βήματα απ’ ό,τι απαιτούν ακόμα και τα δύο αμερικανικά νομοθετικά σώματα. Το σαουδαραβικό καθεστώς δέχεται τριγμούς και στο εσωτερικό του όπως έδειξαν οι έκτακτες παροχές που ανακοίνωσε το Ριάντ προς τους δημοσίους υπαλλήλους και δη τους στρατιωτικούς, τα μεγάλα έργα υποδομών ύψους 4 δισ. δολ. και η αμνηστία σε πολλούς καταδικασθέντες. Ενώ, οι αναμενόμενες αποκαλύψεις εκ μέρους της Τουρκίας (που έχει επιλέξει τη βασανιστική μέθοδο της σταγόνας για να φθείρει τη Σαουδική Αραβίας) σχετικά με τη μεταφορά της σωρού του Κασόγκι θα προκαλέσουν πολύ σύντομα νέους κλυδωνισμούς και κριτική από το εξωτερικό. Σε ένα τόσο ασταθές περιβάλλον ποιος μπορεί να εγγυηθεί την στάση της Σαουδικής Αραβίας στο πλαίσιο του ΟΠΕΚ;

Πηγή: Νέα Σελίδα

Αλλάζει το γεωπολιτικό χάρτη η πτώση της τιμής του πετρελαίου

Στρατηγικής σημασίας ανατροπές απειλούνται το νέο χρόνο αν η τιμή του πετρελαίου συνεχίσει την καθοδική της πορεία. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα που παραθέτουμε (από το ειδησεογραφικό πρακτορείο Bloomberg) η τιμή του πετρελαίου κινείται σταθερά κάτω των 40 δολαρίων το βαρέλι τις τελευταίες λίγες εβδομάδες, συνεχίζοντας μια τάση που ξεκίνησε το δεύτερο μισό του 2014.

ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ

Συγκρίνοντας δε την πιο πρόσφατη τιμή του, στις 21 Δεκεμβρίου 2015 (36,55 δολάρια το βαρέλι), με το ανώτερο σημείο που είχε φτάσει τον Ιούνιο του 2014, στα 115 δολάρια, η πτώση που έχει καταγραφεί φτάνει το 70%! Να σημειωθεί ωστόσο πως στα ίδια επίπεδα των 36 δολ. το βαρέλι είχε φτάσει το πετρέλαιο πάλι το 2004.

Μιλώντας για τους επόμενους μήνες, έχει σημασία πώς όλες οι προβλέψεις υπογραμμίζουν ότι η πτώση της τιμής του πετρελαίου θα συνεχισθεί. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουν δύο οικονομικής φύσης εξελίξεις και μία πολιτική. Στο οικονομικό επίπεδο θεωρείται σίγουρο πώς ΗΠΑ και ΕΕ θα άρουν τους περιορισμούς που είχαν θέσει στις εξαγωγές του ιρανικού πετρελαίου, ανταμείβοντας έτσι το Ιράν για τη συμμόρφωσή του. Η τιμωρητική πολιτική τους έναντι της Τεχεράνης μπορεί να μην έπληττε τις εξαγωγές του μαύρου χρυσού στον υπόλοιπο κόσμο, ωστόσο ακόμη κι αυτή η αύξηση που θα επέλθει στη συνολική προσφορά θα πρέπει να προστεθεί στις διαρκώς αυξημένες ποσότητες πετρελαίου που προσφέρουν οι πετρελαιοεξαγωγικές χώρες προκειμένου να καλύψουν μέρος των απωλειών που προκαλεί στα προϋπολογισμένα έσοδα η ελεύθερη πτώση της τιμής. Μάρτυρας το ρεκόρ τριετίας που κατέγραψε το Νοέμβριο η παραγωγή του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών, με 31,7 εκ. βαρέλια ημερησίως. Ο φαύλος κύκλος αύξησης της προσφοράς που επιφέρει πτώση της τιμής η οποία τροφοδοτεί νέα αύξηση της προσφοράς, με άλλα λόγια, θα συνεχισθεί. Τη δική της συμβολή στην συνέχιση της πτώσης της τιμής του πετρελαίου θα έχει κι ο νόμος που επέγραψε ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα την Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου 2015 με τον οποίο τερματίζεται το καθεστώς απαγόρευσης εξαγωγής πετρελαϊκών προϊόντων για τις αμερικανικές εταιρείες. Το συγκεκριμένο καθεστώς είχε επιβληθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’70, μαζί με φορολογικές ελαφρύνσεις σε διυλιστήρια και εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως ένα μέσο αντιμετώπισης των ελλείψεων στα καύσιμα. Η αύξηση των αποθεμάτων και, κυρίως, η αξιοποίηση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων, προσφέρει πλέον τέτοια βεβαιότητα στην Ουάσινγκτον για το ενεργειακό της μέλλον που κρίνει ότι δεν έχει ανάγκη την απαγόρευση των εξαγωγών. Έτσι, η διεθνής προσφορά θα αυξηθεί περαιτέρω.

Ποιοί κερδίζουν και ποιοί χάνουν

Οι ΗΠΑ, ωστόσο, έχουν πολύ σοβαρότερους λόγους από την μέριμνα για τα κέρδη των πετρελαϊκών εταιρειών ώστε να επιθυμούν και να εργάζονται για την πτώση της τιμής του πετρελαίου, καθώς σε αδρές γραμμές μπορούμε να υποστηρίξουμε πως οι χαμένοι από την πτώση της τιμής του πετρελαίου βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά στο στρατόπεδο του λεγόμενου αναπτυσσόμενου καπιταλιστικού κόσμου ενώ οι κερδισμένοι σχεδόν αποκλειστικά στον ανεπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο. Επομένως, η πτώση της τιμής του μαύρου χρυσού ευνοεί τα γεωπολιτικά σχέδια των ΗΠΑ για θωράκιση και επέκταση της ηγεμονίας τους, καθώς πλήττει τη βάση της ύπαρξης των σημαντικότερων αντιπάλων της. Ας δούμε συγκεκριμένα πώς κατανέμονται τα κέρδη κι οι ζημιές από τη διακύμανση της τιμής του πετρελαίου με βάση την ενεργειακή εξάρτηση κάθε χώρας.

Με βάση στοιχεία που είχαν δημοσιεύσει οι βρετανικοί Financial Times ακριβώς πριν ένα χρόνο, για το 2014 Ευρωζώνη και ΗΠΑ συγκαταλέγονται στους μεγαλύτερους καθαρούς εισαγωγείς πετρελαίου, πληρώνοντας αντίστοιχα 406 και 199 δισ. δολ. για εισαγωγές ή 3% και 1,2% του ΑΕΠ τους. Τα οφέλη της πτώσης της τιμής γίνονται πιο εμφανή αν λάβουμε επίσης υπ’ όψη μας ότι το 88% του πετρελαίου που καταναλώνουν οι 28 χώρες της ΕΕ εισάγεται. Είναι εμφανές επομένως πως κάθε μείωση στην τιμή του βαρελιού σημαίνει οφέλη για τον κρατικό προϋπολογισμό και τον ιδιωτικό τομέα που χρησιμοποιεί τα ενεργειακά προϊόντα ως πρώτη ύλη, ενώ σε μερικές χώρες η πτώση της τιμής του πετρελαίου αντανακλάται σχεδόν αναλογικά και στην πτώση της λιανικής τιμής των καυσίμων… Επωφελούνται δηλαδή και οι καταναλωτές των μειωμένων τιμών, κι όχι μόνο τα διυλιστήρια που είναι οι μεγάλοι ωφελημένοι… Στις ΗΠΑ, ενδεικτικά, η καταναλωτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 75 δισ. δολ. ή 0,7% επί του συνόλου της, λόγω των μειωμένων τιμών.

Μεταξύ των ωφελημένων από την πτώση της τιμής του πετρελαίου, πέραν των ΗΠΑ και της ευρωζώνης συγκαταλέγονται επίσης η Κίνα, η Ιαπωνία, η Ινδία, η Τουρκία και η Αγγλία που είναι κι αυτές καθαροί εισαγωγείς πετρελαίου καταβάλλοντας το 2014, αντίστοιχα 270 δισ. (2,8% του ΑΕΠ), 236 δισ. (5,1% του ΑΕΠ), 91 δισ. (5,1% του ΑΕΠ), 50 δισ. (6,2% του ΑΕΠ) και 17 δισ. (0,6% του ΑΕΠ).

Ιράν, Βενεζουέλα και Ρωσία στους χαμένους

Η πτώση της τιμής του πετρελαίου ωστόσο αποτελεί θείο δώρο για τις ΗΠΑ γιατί αν εξαιρέσουμε τη Νορβηγία, τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα οι άλλες χώρες που είναι καθαροί εξαγωγείς πετρελαίου συγκαταλέγονται στους ορκισμένους εχθρούς της Ουάσινγκτον. Όπως για παράδειγμα το Ιράν, που οι καθαρές εξαγωγές του το 2014 ανέρχονταν σε 62 δισ. δολ., αντιπροσωπεύοντας το 50% των δημοσίων εσόδων του 2013 και το 13% του ΑΕΠ του 2014. Ή, η Βενεζουέλα, που οι καθαρές εξαγωγές της ανέρχονταν σε 76 δισ. δολ., αντιπροσωπεύοντας το 47% των δημοσίων εσόδων του 2013 και το 36,4% του ΑΕΠ του 2014. Και επίσης η Ρωσία, που αυτή τη στιγμή αποτελεί το σημαντικότερο ανταγωνιστή των ΗΠΑ. Τα έσοδα της Ρωσίας το 2014 από τις καθαρές εξαγωγές πετρελαίου έφτασαν τα 282 δισ. ευρώ, αντιπροσωπεύοντας το 50,2% των δημοσίων εσόδων και το 13,5% του ΑΕΠ. Η πτώση της τιμής του πετρελαίου (μαζί φυσικά με τις κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ) σημαντικά συνέβαλε και στη μείωση του ρωσικού ΑΕΠ κατά 3,7% τη χρονιά που φεύγει, ενώ στην συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν στις 17 Δεκεμβρίου ανήγγειλε ότι ο προϋπολογισμός του 2016 θα πρέπει να υποστεί αλλαγές, δεδομένου ότι καταστρώθηκε υπολογίζοντας πως η τιμή του βαρελιού θα κυμανθεί στα 50 δολ. Η πτώση της τιμής του πετρελαίου επηρέασε τη Ρωσία το 2015 με πολλούς τρόπους: οδηγώντας σε μείωση τα πραγματικά εισοδήματα κατά μέσο όρο κατά 5% και ωθώντας τον πληθωρισμό πάνω από 15% (λόγω της υποτίμησης του ρουβλιού) με το ρωσικό πληθωρισμό να αποτελεί την άλλη όψη του ευρωπαϊκού αποπληθωρισμού καθώς η πτώση των ενεργειακών τιμών στην από δω μεριά της Ευρώπης προσέδωσε αρνητικό πρόσημο στην εξέλιξη των τιμών. Παρότι η οικονομική πίεση στη Ρωσία ούτε έχει προκαλέσει πολιτικές εξελίξεις ανάλογες της  Βενεζουέλας, όπως μαρτυρούν τα ποσοστά δημοτικότητας του Βλ. Πούτιν που αγγίζουν το 80%, ούτε αναμένεται να προκαλέσουν άμεσα, είναι βέβαιο ότι τα ελλείμματα στα αναμενόμενα έσοδα στενεύουν τα περιθώρια άσκησης επεκτατικής πολιτικής, προς μεγάλη χαρά των ΗΠΑ…

Γι’ αυτό το λόγο η Ουάσινγκτον χρησιμοποιεί κάθε μέσο που έχει στη διάθεσή της για να διατηρεί χαμηλές τις τιμές του πετρελαίου, ποντάροντας στο χρόνο κι ελπίζοντας ότι αργά ή γρήγορα θα αλλάξει τις γεωπολιτικές ισορροπίες.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα Επίκαιρα στις 23 Δεκεμβρίου 2015

Το Ιράκ, Ελ Ντοράντο των πετρελαϊκών (Επίκαιρα, 19/12/2009)

Στη ιρακινή αντιπροσωπεία θα είναι στραμμένο το ενδιαφέρον όλων των υπόλοιπων χωρών μελών του ΟΠΕΚ που θα συνεδριάσουν την ερχόμενη Τρίτη, 22 Δεκέμβρη, στην πρωτεύουσα της Αγκόλα. Ο λόγος σχετίζεται με την ορμητική επάνοδο του Ιράκ στην πετρελαϊκή αγορά.

Το προανάκρουσμα είχε σημάνει τον Ιούνιο, όταν για πρώτη φορά μετά την αμερικανική εισβολή του 2003 η κυβέρνηση του Ιράκ προχώρησε σε διεθνή διαγωνισμό για την εκχώρηση πετρελαιοφόρων κοιτασμάτων. Ο δεύτερος διαγωνισμός ολοκληρώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα. Συνολικά υπογράφηκαν 10 συμβόλαια που αφορούν ισάριθμες εκμεταλλεύσεις. Ο στόχος της ιρακινής κυβέρνησης είναι από 2,5 εκ. βαρέλια που παράγει σήμερα την ημέρα να φθάσει σε 6 χρόνια τα 7 εκ. βαρ. και σε μια δεκαετία τα 12 εκ. βαρ. Αυτή η ποσότητα υπερβαίνει την σημερινή παραγωγή της Ρωσίας κι ισοδυναμεί με την παραγωγή της Σαουδαραβίας. Όταν θα εκπληρωθεί το ιρακινό σχέδιο κι η εξορυκτική του βιομηχανία θα πάψει να υπολειτουργεί όπως συμβαίνει από το 1990, όταν επιβλήθηκαν για πρώτη φορά κυρώσεις στο καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν (κι όλο τον ιρακινό λαό!), τότε το Ιράκ θα συγκαταλέγεται στις 5 μεγαλύτερες πετρελαιοεξαγωγικές χώρες. Ήδη τα βεβαιωμένα κοιτάσματα 115 δισ. βαρ. το κατατάσσουν στην τρίτη θέση μετά τη Σαουδική Αραβία και το Ιράν!

Ο στόχος της Βαγδάτης όμως ισοδυναμεί με ωρολογιακή βόμβα καθώς θα τινάξει στον αέρα την εύθραυστη ισορροπία που επικρατεί μεταξύ των 12 χωρών του ΟΠΕΚ (Αγκόλα, Αλγερία, Εκουαδόρ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ιράκ, Ιράν, Κατάρ, Κουβέιτ, Λιβύη, Νιγηρία, Σαουδική Αραβία και Βενεζουέλα) που ως απώτερο ζητούμενο έχει τη διατήρηση των τιμών σε ένα σχετικά υψηλό επίπεδο που να εγγυάται την ευρωστία των δημόσιων οικονομικών των 12 μελών του. Η «οροφή» που τίθεται κάθε φορά στην εξόρυξη και γίνεται σεβαστή σε αδρές έστω γραμμές από κάθε κράτος μέλος αυτό το σκοπό εξυπηρετεί: να αποφευχθεί μια ελεύθερη πτώση της τιμής του μαύρου χρυσού ως αποτέλεσμα της αθρόας προσφοράς. Τούτη η ισορροπία σε τεντωμένο σχοινί περιγράφεται πολύ παραστατικά από την ετήσια έκδοση του βρετανικού Economist με τίτλο «Ο κόσμος το 2010». «Ο ΟΠΕΚ είναι σε μια δύσκολη θέση», αναφέρει. «Καθώς οι τιμές του πετρελαίου θα ανέρχονται ορισμένα μέλη θα παραβιάζουν τις ποσοστώσεις τους στέλνοντας περισσότερο πετρέλαιο στην αγορά, σπρώχνοντας προς τα κάτω έτσι τις ανερχόμενες τιμές. Κινήσεις για να υποστηριχθούν οι τιμές από την άλλη θα διακινδυνεύουν να στραγγαλίσουν τη ζήτηση».

Το Ιράκ ωστόσο έχει δηλώσει πως δεν πρόκειται να δείξει τον παραμικρό σεβασμό στα όρια παραγωγής του ΟΠΕΚ, καθώς επί δύο ολόκληρες δεκαετίες που ίσχυε το εμπάργκο η παραγωγή του υπολειπόταν σημαντικά αυτής που θεωρητικά του αναλογούσε. Ως αποτέλεσμα μια χώρα που κάθεται πάνω σε λίμνες πετρελαίου αδυνατεί να παράσχει ηλεκτρική ενέργεια στον πληθυσμό της σε 24ωρη βάση κι οι διακοπές του ρεύματος είναι καθημερινό φαινόμενο! Τώρα που μπορεί, γιατί να μην διασφαλίσει τα διαφυγόντα κέρδη της; Αν το Ιράκ υλοποιήσει την υπόσχεσή του (απειλή για άλλους) τότε η συνοχή του ΟΠΕΚ (του τελευταίου καρτέλ σύμφωνα με τους Αμερικάνους που επανειλημμένες φορές έχουν ζητήσει την διάλυσή του) θα δοκιμαστεί σοβαρά. Κερδισμένοι δε, δεν θα είναι οι καταναλωτές αλλά οι πετρελαϊκές εταιρείες που θα διευρύνουν το ποσοστό κέρδους τους μεταφέροντας στους δικούς τους τραπεζικούς λογαριασμούς τα διαφυγόντα κέρδη των πετρελαιοεξαγωγικών κρατών.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο για την ευόδωση των ιρακινών σχεδίων προέρχεται από την έκρυθμη κατάσταση που συνεχίζει να επικρατεί στο εσωτερικό. Οι ισχυρότατες βομβιστικές επιθέσεις την Τρίτη 8 Δεκέμβρη στη Βαγδάτη, σε ένα μάλιστα από τα κτίρια όπου είχε προαναγγελθεί ότι θα γίνει ο διεθνής διαγωνισμός για τα πετρελαϊκά κοιτάσματα, υπενθύμισε ότι η αποκλιμάκωση της βίας κι η μείωση των βομβιστικών επιθέσεων με παγιδευμένα ΙΧ στη Βαγδάτη (από 207 το 2007, σε 88 το 2008 και 46 μέχρι τώρα φέτος) δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Πολύ περισσότερο όσο θα πλησιάζουμε στις 7 Μάρτη, οπότε κατά πάσα πιθανότητα θα διεξαχθούν οι βουλευτικές εκλογές, μετά την συμφωνία που επιτεύχθηκε στην ιρακινή Βουλή στις 6 Δεκέμβρη.

Έκρυθμη όμως παραμένει η κατάσταση και στο Κιρκούκ, όπως δείχνει το γεγονός ότι οι μισές βομβιστικές επιθέσεις που καταγράφονται σε όλο το Ιράκ παρατηρούνται στη συνοριακή γραμμή που χωρίζει το ιρακινό Κουρδιστάν από την υπόλοιπη χώρα. Το ερώτημα γύρω από το οποίο στρέφεται το ενδιαφέρον όλου του Ιράκ και των γύρω κρατών είναι σε ποιόν… ανήκει το Κιρκούκ. Οι Κούρδοι απαντούν στους ίδιους! Ζητούν δε να ενσωματωθεί το Κιρκούκ στο ημι-αυτόνομο ιρακινό Κουρδιστάν, επικαλούμενοι την ιστορική πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης που εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν ως τη δική τους Ιερουσαλήμ πριν ο Σαντάμ Χουσεΐν ξεκινήσει την αραβοποίησή της, με τη μεταφορά και την εγκατάσταση Αράβων. Όλοι οι υπόλοιποι – σιίτες και σουνίτες άραβες, ακόμη και τουρκομάνοι, σε μια σπάνια έκφραση ενότητας, μαζί με τη Βαγδάτη και τις γειτονικές χώρες – απαντούν ότι το Κιρκούκ (με έναν πληθυσμό που δεν ξεπερνά τους 850.000 ανθρώπους) είναι αραβικό. Το αδιέξοδο που υπάρχει επί χρόνια αντανακλάται και στις άγονες διαπραγματεύσεις που διεξάγονται με την αιγίδα του ΟΗΕ και των Αμερικανών με επίδικο αντικείμενο το μέλλον του Κιρκούκ κι ειδικότερα ποιος θα νέμεται τα έσοδα από τα μυθικά πετρελαϊκά του κοιτάσματα.

Η στασιμότητα των διαπραγματεύσεων παρόλα αυτά δεν αποτρέπει σημαίνουσες προσωπικότητες του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που έπαιξαν ρόλο στο Κουρδιστάν ως σύμβουλοι της κυβέρνησής του, όπως ο πρώην πρέσβης Πίτερ Γκαλμπέιθ, γιος του οικονομολόγου Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ, να εκτελούν χρέη διαμεσολαβητή σε χρυσά ντιλ μεταξύ της κουρδικής κυβέρνησης και νορβηγικών πετρελαϊκών εταιρειών, όπως αποκάλυψε ρεπορτάζ των New York Times στις 13 Νοέμβρη.

Ο αγώνας τώρα δικαιώνεται λοιπόν…

Κερδοσκοπικά παιχνίδια με το πετρέλαιο (Διπλωματία 6ος/2009)

ΑΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΗ ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΤΟΥ

ΕΜΠΟΔΙΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

 Δεν έφθαναν τα μύρια όσα εμπόδια που εμφανίζονται συνεχώς παραπέμποντας για το απώτερο μέλλον την ανάκαμψη της οικονομίας, εσχάτως προστέθηκε σ’ αυτά και το πετρέλαιο η τιμή του οποίου μέσα σε τέσσερις μήνες υπερδιπλασιάστηκε! Μάταια θα ψάχνει στα θεμελιώδη μεγέθη της παγκόσμιας οικονομίας όποιος προσπαθεί με τον κλασσικό, ορθολογικό τρόπο να ερμηνεύσει την άνοδο της τιμής του πετρελαίου από τα 33 δολάρια το βαρέλι που είχε φθάσει τον Φεβρουάριο του 2009 στα 73 δολάρια που εκτινάχθηκε η τιμή του στις 11 Ιούνη. Οι βασικότεροι προσδιοριστικοί παράγοντες της τιμής του μαύρου χρυσού και ειδικότερα, η προσφορά (που παραμένει σχετικά σταθερή), η ζήτηση και η σχετική τιμή του νομίσματος στο οποίο αποτιμάται η αξία του, του δολαρίου δηλαδή, όσο κι αν βρίσκονται σε μια διαρκή μεταβολή λόγω της ευρύτερης αναστάτωσης που κυριαρχεί στη παγκόσμια οικονομία, με κανένα τρόπο δεν προδικάζουν άνοδο της τιμής του πετρελαίου και πολύ περισσότερο μια τόσο απότομη άνοδο. Αντίθετα, η αιτία που αναδεικνύεται ως κινητήρια δύναμη της ανατίμησης του πετρελαίου είναι για μια ακόμη φορά η κερδοσκοπία, όπως ακριβώς συνέβη και πέρυσι, όταν τον Ιούλη του 2008 η τιμή του κατέγραψε ιστορικό ρεκόρ σπάζοντας το φράγμα των 147 δολαρίων κι ωθώντας το αμερικανικό Κογκρέσο να διατάξει έρευνα για τη χειραγώγηση των τιμών από τους κερδοσκόπους. Ένας παράγοντας που θα μπορούσε πραγματικά να φέρει τα πάνω – κάτω στην τιμή του μαύρου χρυσού θα ήταν μια αντιστροφή του κλίματος «μειωμένων προσδοκιών» που κυριαρχεί εδώ και δύο χρόνια, απ’ όταν δηλαδή έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή της η οικονομική κρίση. Από τη μια μεριά πράγματι υπάρχουν σημάδια που επιτρέπουν στους οικονομικούς παράγοντες των ισχυρών οικονομιών να ισχυρίζονται ότι τα χειρότερα πέρασαν και στον γενικό γραμματέα του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών, Αμπντάλα Ελ Μπαντρί, να δηλώνει στις 28 Μαΐου ότι «αρχίζουμε να βλέπουμε φως στην άκρη του τούνελ». Ειδικότερα είναι η συνεχής άνοδος των τιμών των μετοχών, με αποτέλεσμα στις αρχές Μαΐου ο αμερικανικός δείκτης S&P 500 να κινείται 40% υψηλότερα από το χαμηλότερο σημείο του. Ενθαρρυντικά σημάδια υπάρχουν και στο χώρο της πραγματικής οικονομίας. Συγκεκριμένα, στην αμερικανική αγορά εργασίας η ταχύτητα με την οποία καταργούνταν θέσεις εργασίας ανακόπτεται και μάλιστα σοβαρά, καθώς ενώ επί 6 ολόκληρους μήνες μέχρι και τον Απρίλιο χάνοντας κάθε μήνα 700.000 θέσεις εργασίας, τον Μάιο οι απώλειες περιορίστηκαν στις 350.000. Αυτό το γεγονός και η ακόλουθη άνοδος της ανεργίας στο 9,4% (για πρώτη φορά από το 1983) προφανώς και δεν προσφέρεται για πάρτι. Επιτρέπει όμως να υποτεθεί ότι αν όχι η παγκόσμια οικονομία, τουλάχιστον η αμερικανική μετά από δύο χρόνια αδιάκοπης και ταχείας συρρίκνωσης ανέκοψε την καθοδική της πορεία κι αρχίσει να σταθεροποιείται. Ακόμη όμως κι αυτή η υπόθεση εργασίας δεν επιτρέπει υπερβολική αισιοδοξία καθώς τίποτε – κυριολεκτικά τίποτε – δεν προοικονομεί μια σοβαρή ανάκαμψη. Αντίθετα πληθαίνουν οι προβλέψεις πως η μορφή της αναμενόμενης εξόδου από την κρίση δεν θα ακολουθήσει την καμπύλη του λατινικού γράμματος U αλλά αυτή του γράμματος L. Κι αν αυτό, η επανάληψη δηλαδή του ιαπωνικού σεναρίου ακούγεται πολύ απαισιόδοξο, λόγω του πακτωλού χρημάτων που έχουν δοθεί σε Ανατολή και Δύση για τη διάσωση των οικονομιών, ας κρατήσουμε προβλέψεις που υποστηρίζουν ότι ακόμη και μετά την υπέρβαση των αρνητικών ρυθμών μεγέθυνσης, η ανάπτυξη που θα καταγράφεται θα είναι θετικά οριακή, δηλαδή στη ζώνη του 1%. Ακριβώς σε αυτό το κλίμα κινούνται οι προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας όπως διατυπώθηκαν σε συνέδριό του στις 15 Ιούνη στη Γενεύη, όπου παραβρέθηκε και μίλησε κι ο γάλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζύ, τονίζοντας πως το δίλημμα των ημερών μας είναι «δικαιοσύνη ή βία». Παίρνοντας τον λόγο ο διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασιακών Μελετών του Οργανισμού τόνισε πως «ακόμη και αν επιβεβαιωθούν οι ενδείξεις ανάκαμψης κι ακόμη κι αν υπάρχει ανάκαμψη μέχρι το τέλος του χρόνου ή τις αρχές του επόμενου χρόνου, θα χρειαστούμε ακόμη αρκετά χρόνια για να επιστρέψει η αγορά εργασίας στα προ-κρισιακά επίπεδα». Οι ζοφερές προβλέψεις πληθαίνουν αν λάβουμε υπ’ όψη μας ότι για την οικονομική ατμομηχανή της Ευρώπης, τη Γερμανία η κάθε αρνητική πρόβλεψη διαψεύδεται από μια άλλη ακόμη χειρότερη. Οι ρυθμοί μεγέθυνσης της οικονομίας της για παράδειγμα το τρέχον έτος πλέον θεωρείται βέβαιο ότι θα μειωθούν κατά 6,2% (όταν τον Δεκέμβρη η Μπούντεσμανκ είκαζε ότι θα μειωθούν κατά 0,8%) ενώ για το 2010 προβλέπεται μηδενική αύξηση του ΑΕΠ, δηλαδή στασιμότητα. Το ποσοστό ανεργίας θα αυξηθεί από 7,8% το 2008, σε 8,4% φέτος και 10,5% το 2010. Όλα τα παραπάνω στοιχεία είναι εμφανές ότι δεν δικαιολογούν το κλίμα αισιοδοξίας που παρατηρείται. Το ίδιο συμβαίνει και με τις προβλέψεις για τη ζήτηση του πετρελαίου που ακολουθούν κατά πόδας τα πιο απαισιόδοξα σενάρια. Προβλέψεις της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας που δόθηκαν στη δημοσιότητα στις 11 Ιούνη υποστηρίζουν πως το τρέχον έτος η ζήτηση του μαύρου χρυσού θα φτάσει τα 83,3 εκ. βαρέλια την ημέρα, επίπεδο που είναι κατά 2,9% χαμηλότερο απ’ αυτό που παρατηρήθηκε το 2008. Η ζήτηση πετρελαίου λοιπόν θα είναι μικρότερη φέτος σε σχέση με πέρυσι, άρα απ’ αυτή την πλευρά δε δικαιολογείται άνοδος της τιμής. Στο ίδιο συμπέρασμα συντείνουν και οι εξελίξεις στη σχέση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του δολαρίου. Γενικά, λόγω του ότι η πώληση του μαύρου χρυσού από τις πετρελαιοεξαγωγικές χώρες πραγματοποιείται σε δολάρια κάθε φορά που η συναλλαγματική ισοτιμία του αμερικανικού νομίσματος μειώνεται η τάση είναι να αυξάνεται η τιμή του πετρελαίου. Πρόκειται για έναν μηχανισμό που ενεργοποιείται από τις χώρες που εισπράττουν σε δολάρια την αξία του μαύρου χρυσού που εξάγουν και με την άνοδο της ονομαστικής τιμής του πετρελαίου επιχειρούν να αντισταθμίσουν τις απώλειες που τους δημιουργεί η πτώση της αξίας του δολαρίου. Τους τελευταίους μήνες όμως η αξία του δολαρίου δεν ακολουθεί καθοδική πορεία, παρότι μάλιστα πληθαίνουν οι ενδείξεις που προδικάζουν τη μελλοντική συρρίκνωση του ρόλου του δολαρίου τόσο ως μέσο διεθνών συναλλαγών όσο κι ως μέσο αποθησαυρισμού. Πρόκειται για δύο γεγονότα που υπογραμμίζουν κυρίως τη συρρίκνωση του γεωστρατηγικού ρόλου των ΗΠΑ και κατ’ επέκταση του νομίσματός τους. Το πρώτο είναι η δραματική αύξηση του αμερικανικού ελλείμματος που τα επόμενα χρόνια αναμένεται να κυμαίνεται γύρω στα 1,2 τρισ. δολ. ετησίως. Το αμερικανικό έλλειμμα φαντάζει ακόμη μεγαλύτερο αν λάβουμε υπ’ όψη μας ότι τον Ιανουάριο του 2001 που εγκατέλειπε ο Μπιλ Κλίντον τον Λευκό Οίκο παρέδιδε έναν πλεονασματικό προϋπολογισμό και μια βάσιμη πρόβλεψη του Γραφείου Προϋπολογισμού ότι μέχρι και το 2012 ο προϋπολογισμός κάθε χρόνο μπορεί να έχει ένα πλεόνασμα της τάξης των 800 δισ. δολ. Δεδομένου όμως ότι το πλεόνασμα του Κλίντον μετατράπηκε σε έλλειμμα από τα χρόνια του Μπους, η ευθύνη για τα 1,2 τρισ. δολ. δεν βαραίνει εξ ολοκλήρου τον Μπαράκ Ομάμα. Σημασία ωστόσο έχει ότι η διόγκωση του αμερικανικού δημοσιονομικού ελλείμματος και του χρέους (γραμμικό αποτέλεσμα των αντιτρομοκρατικών σταυροφοριών στο Ιράκ και το Αφγανιστάν και του κόστους υπέρβασης της κρίσης) υποσκάπτει την ευρωστία του δολαρίου. Άμεση συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν το αίτημα για ένα πιο διαφοροποιημένο, λιγότερο μονοπολικό νομισματικό σύστημα που διατυπώθηκε επίσημα στη διάσκεψη κορυφής των τεσσάρων αναδυόμενων γιγάντων – Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα – που πραγματοποιήθηκε στο Αικατερίνεμπουργκ της Ρωσίας στις 16 Ιούνη. Οι χώρες αυτές παράγουν από κοινού το 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ κι ίσως πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι στα θησαυροφυλάκιά τους κρατούν το 40% των παγκόσμιων αποθεμάτων σε σκληρό νόμισμα και χρυσό. Οι διαφορές όμως των τεσσάρων αυτών χωρών (BRIC, όπως ονομάστηκαν εν συντομία από έναν οικονομολόγο της Goldman Sachs το 2001) είναι τόσο σημαντικές ώστε δεν μπορούν να παραβλεφθούν ή να επισκιασθούν από τους υψηλούς ενίοτε διψήφιους ρυθμούς ανάπτυξής τους. Η Ρωσία για παράδειγμα αντλεί το μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ της από την εξαγωγή ενεργειακών αγαθών. Η Κίνα έχει ειδικευτεί στην παραγωγή και εξαγωγή βιομηχανικών προϊόντων. Η οικονομία της Ινδίας είναι στραμμένη στην εγχώρια αγορά και αυτής της Βραζιλίας ειδικεύεται στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων και εσχάτως βιοκαυσίμων. Τα κοιτάσματα πετρελαίου ωστόσο που έχουν βρεθεί στην υποθαλάσσια ζώνη της θα αναβαθμίσουν αυτομάτως τη θέση της καθώς θα την εντάξουν από το 2010 κιόλας στις πετρελαιοεξαγωγικές χώρες, ξεπερνώντας μάλιστα σε αξία εξαγωγών δύο άλλες λατινοαμερικανικές χώρες, τη Βενεζουέλα και το Μεξικό. Οι βαθύτερες ωστόσο διαφορές μεταξύ τους αφορούν τη σχέση τους με τις ΗΠΑ. Ειδικότερα αν Ρωσία και Κίνα πράγματι αμφισβητούν την αμερικανική μονοκρατορία και κάνουν ότι μπορούν για να υποσκάπτουν την ηγεμονία της, οι άλλες δύο, Βραζιλία και Ινδία έχουν μετεξελιχθεί σε τοπικές υπερδυνάμεις λόγω του χρίσματος που τους εκχώρησε η Ουάσινγκτον. Η Ινδία μάλιστα, από την προηγούμενη προεδρία του Μπους, υποστηρίχθηκε σε βαθμό προκλητικό μάλιστα (όπως για παράδειγμα όταν της δόθηκε το πράσινο φως να εμπορεύεται διεθνώς πυρηνικό υλικό κατά παράβαση της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών) μόνο και μόνο για να λειτουργήσει ως ανάχωμα στην Κίνα. Η δε Κίνα παρότι πολιτικά θέλει, οικονομικά αδυνατεί να υποσκάψει το δολάριο γιατί έχει τόσο σημαντικές τοποθετήσεις σε δολάρια (σε 2 τρισ. δολ. υπολογίζονται συγκεκριμένα οι επενδύσεις της) που οποιαδήποτε υποτίμησή του θα σημάνει την αυτόματη απαξίωση των αποθεματικών της. Αυτή η πολύπλοκη και αντιφατική κατάσταση είναι που ωθούσε στις αλληλοαποκλειόμενες δηλώσεις μέχρι τελικά, ακόμη και στο κοινό ανακοινωθέν, να κυριαρχήσουν οι πιο μετριοπαθείς διατυπώσεις για την ανάγκη ενός νέο νομισματικού συστήματος κι ακόμη να απουσιάζει κάθε αναφορά στο δολάριο. Οι διαβεβαιώσεις που δόθηκαν στη συνέχεια πως το δολάριο θα συνεχίσει να είναι το κατ’ εξοχήν αποθεματικό νόμισμα στήριξαν την ισοτιμία του αμερικανικού νομίσματος και οδήγησαν αυτόματα σε πτώση την τιμή του πετρελαίου. Σε κέρδη για το δολάριο (και απώλειες για το ευρώ) μεταφράστηκε και το καμπανάκι κινδύνου που σήμανε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στις 15 Ιούνη όταν προανήγγειλε την παραγραφή μη εξυπηρετούμενων χρεών ύψους 283 δισ. δολ. (205 δισ. ευρώ) από τις τράπεζες των 16 χωρών της ευρωζώνης. Μια προειδοποίηση που ήρθε λίγο πριν ο οίκος αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, Moody’s, υποβαθμίσει 30(!) ισπανικές τράπεζες. Συμπερασματικά λοιπόν ούτε η ζήτηση του πετρελαίου είναι τόσο μεγάλη ως αποτέλεσμα της αναμενόμενης ανάκαμψης, ούτε η πορεία που ακολουθεί η συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου τόσο φθίνουσα ώστε να δικαιολογείται ο διπλασιασμός της τιμής του πετρελαίου μέσα σε 4 μήνες! Αυτό αντίθετα που παρατηρήθηκε τους τελευταίους μήνες ήταν μια ασυνήθιστη για το τελευταίο διάστημα ρευστότητα η οποία προσφέρθηκε από τις κεντρικές τράπεζες στις εμπορικές για να καλύψουν τα ανοίγματά τους, κι η οποία στη συνέχεια απ’ ότι φάνηκε διοχετεύθηκε σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες στην αγορά εμπορευμάτων. «Κερδοσκοπικές τοποθετήσεις στην ενεργειακή αγορά της Νέας Υόρκης που στοιχηματίζουν ότι οι τιμές τους πετρελαίου θα αυξηθούν ακόμη περισσότερο βρίσκονται στο υψηλότερο σημείο τους από τον προηγούμενο Ιούλιο… Η Deutsche Bank εκτιμά ότι στοιχεία ενεργητικού σε υπό αμερικανική διοίκηση κεφάλαια που διαπραγματεύονται εμπορεύματα πλησιάζουν τα 8 δισ. δολ., πάνω από το ανώτατο σημείο του προηγούμενου έτους», έγραφαν οι Financial Times στις 11 Ιούνη, αποκαλύπτοντας το κερδοσκοπικό πάρτι που έχει στηθεί με λεφτά μάλιστα των φορολογουμένων. Η πρόκληση γίνεται ακόμη μεγαλύτερη αν συνυπολογιστεί και μια σύμπτωση. Τις μέρες που δημιουργούταν ξανά απ’ την αρχή μια κερδοσκοπική φούσκα στα βασικά εμπορεύματα και δη στην αγορά πετρελαίου, σε ΗΠΑ κι Ευρώπη συζητιόταν το πλαίσιο ρύθμισης των χρηματοπιστωτικών αγορών, το οποίο προφανώς αφήνει ανέγγιχτη αυτή την εξόφθαλμη κερδοσκοπία. Κι εμάς, με την απορία τι είναι αυτό τελικά που πρόκειται να ρυθμιστεί αν τέτοιες κερδοσκοπικές δραστηριότητες συνεχίζονται ανενόχλητες…