Οι Γερμανοί επελαύνουν στην Ιβηρική χερσόνησο (Επίκαιρα, 14-20.6.2012)

Στο σφαγείο του Μνημονίου κι η Ισπανία για χάρη των τραπεζών

Θέμα ημερών ήταν να οδηγηθεί κι η Ισπανία στον λεγόμενο Μηχανισμό Διάσωσης απ’ τη στιγμή που το υπέδειξε η Γερμανία. Η δεξιά κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι, που ανέλαβε τα ηνία στις 21 Δεκεμβρίου, εμφανιζόταν να αρνείται, και μάλιστα επίμονα, την προσφυγή στον Μηχανισμό. Το επιχείρημα που πρόβαλε ήταν πως δεν ήθελε η Ισπανία να γίνει σαν την …Ελλάδα. Με άλλα λόγια, βλέποντας οι Ισπανοί τον φαύλο κύκλο λιτότητας – ύφεσης – υπερχρέωσης που προκάλεσε στην χώρα μας η πιστή και απαρέγκλιτη εφαρμογή των Μνημονίων την τελευταία διετία, δήλωναν πως ήθελαν πάση θυσία να αποφύγουν την υπαγωγή στον μηχανισμό ΕΕ – ΔΝΤ. Ακόμη όμως κι αν οι επιφυλάξεις που πρόβαλε ο ισπανός πρωθυπουργός ήταν πραγματικές, κι όχι μια προσπάθεια να χρυσώσει το χάπι και να νεκρώσει τα αντανακλαστικά των συμπατριωτών του, δεν κράτησαν παρά ελάχιστο. Συγκεκριμένα, έως ότου το Βερολίνο καταστήσει σαφές ότι δεν συζητάει τίποτε λιγότερο απ’ το να μπει κι η Ισπανία στη σειρά μαζί με την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την γειτονική τους Πορτογαλία, αποτελώντας την τέταρτη χώρα της ευρωζώνης που λυγίζει κάτω από την κρίση χρέους.

Η επιμονή της Γερμανίας να προσφύγει η Ισπανία στον μηχανισμό διάσωσης δεν είναι δύσκολο να ερμηνευθεί. Στο προηγούμενο μόλις τεύχος των Επικαίρων εφιστούσαμε την προσοχή στην σημαντική έκθεση της Γερμανίας στην Ισπανία που αγγίζει τα 186 δις. ευρώ κι αφορά έκθεση σε δημόσιο χρέος, τράπεζες και ιδιωτικό τομέα. Ανέρχεται μάλιστα, για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, περίπου στο ήμισυ των συνολικών κεφαλαίων των γερμανικών τραπεζών. Το Βερολίνο επ’ ουδενί δεν θα άφηνε τις επενδύσεις του να καλύπτονται από ένα πέπλο αβεβαιότητας, όπως επεδίωκε αρχικά η Μαδρίτη ανακοινώνοντας ένα σχέδιο σταδιακής ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών που θα ξεκίναγε τον Ιούλιο με τη καταβολή 7 δισ. ευρώ και θα έφθανε μέχρι τον Οκτώβριο του 2012, οπότε θα καταβάλλονταν 12 επιπλέον δισ. ευρώ.

Οίκοι αξιολόγησης ή εκτελέσεων;

Τέτοια πολυτέλεια χρόνου δεν υπήρχε για την τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης! Ρόλο καταλύτη μάλιστα στην επιτάχυνση των εξελίξεων έπαιξε ο αμερικανικός οίκος αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας Fitch που υποβάθμισε την Ισπανία στη θέση ΒΒΒ, δύο μόλις σκαλοπάτια πάνω από την κατηγορία των αποκαλούμενων σκουπιδιών. Η απόφαση των Αμερικάνων υποτίθεται πως ήταν η αντίδραση τους στην αποκάλυψη του συνολικού κόστους ανακεφαλαιοποίησης των ισπανικών τραπεζών το οποίο δεν αποκλείεται να φθάσει ακόμη και τα 100 δισ. ευρώ. Οι πιο συντηρητικές εκδοχές το υπολογίζουν από 30, το ελάχιστο, μέχρι 70 δισ. ευρώ. Ακόμη όμως και στα 60 δισ. ευρώ να ανέλθει το κόστος αναπλήρωσης του κεφαλαίου, το δημόσιο χρέος της Ισπανίας, που το 2007 ήταν ένα από τα μικρότερα στην ΕΕ ανερχόμενο μόλις στο 36% του ΑΕΠ, θα εκτοξευτεί στο 95% του ΑΕΠ, θα τείνει δηλαδή στο εξωφρενικά υψηλό ποσό του 1 τρισ. ευρώ γεννώντας βάσιμες ανησυχίες για την δυνατότητα της Ισπανίας να δανείζεται με συμφέροντες όρους και να το εξυπηρετεί ομαλά. Η εκτίναξη μάλιστα των ισπανικών επιτοκίων στο 7%, στο επίπεδο δηλαδή που Ελλάδα και Ιρλανδία σήκωσαν τα χέρια ψηλά και αποσύρθηκαν από τις αγορές, ήταν που χτύπησε τον πρώτο συναγερμό για το χρόνο που έχει στη διάθεσή της η Ισπανία να στηρίξει τις τράπεζές της.

Το μεγαλύτερο σκάνδαλο όμως είναι αυτό ακριβώς: το που θα πάνε τα λεφτά των ισπανών φορολογουμένων κι ο λόγος κατ’ επέκταση για τον οποίο οι Ισπανοί θα υποστούν νέα, εξοντωτικά προγράμματα λιτότητας, τα οποία θα οδηγήσουν το κοινωνικό ζήτημα σε παροξυσμό. Ας θαυμάσουμε τον κοινωνικό παραλογισμό που επικρατεί στην σύγχρονη Ευρώπη: Σε μια χώρα που η ανεργία θερίζει, πλήττοντας επίσημα το 24% του εργατικού δυναμικού, οποιαδήποτε συζήτηση για δημιουργία θέσεων εργασίας και στήριξη των ανέργων μέσω ανάληψης κρατικών επενδύσεων και υλοποίησης προγραμμάτων κοινωνικών υπηρεσιών θεωρείται βλασφημία. Όποιος διανοηθεί να ανοίξει καν τέτοιο θέμα συζήτησης θεωρείται ανεύθυνος, τυχοδιώκτης, επικίνδυνος ακόμη κι άσχετος καθώς (θεωρείται ότι) υποτιμάει το μέγεθος του δημοσιονομικού ελλείμματος και την υποτιθέμενη απειλή εκτροχιασμού των δημοσίων οικονομικών, όπως υποστηρίζουν οι νεοφιλελεύθεροι οπαδοί της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Όταν όμως κινδυνεύουν οι τράπεζες τότε κάμπτονται όλες οι παραπάνω ενστάσεις κι ανοίγουν διάπλατα οι κρουνοί του δημόσιου χρήματος λες κι οι τράπεζες κρατούν τα κλειδιά της κοινωνικής ευτυχίας και δεν το ξέραμε! Η στήριξη επομένως των τραπεζών είναι το μεγαλύτερο πολιτικό σκάνδαλο!

Η σειρά της Ιταλίας

Πολύ περισσότερο που δεν είναι η πρώτη φορά και – πολύ φοβόμαστε – ούτε η τελευταία που στο βωμό των τραπεζών θα θυσιαστεί η κοινωνική ευημερία. Η τρέχουσα υποτροπή της κρίσης δημόσιου χρέους στην ευρωζώνη με την προσφυγή της Ισπανίας στον μηχανισμό διάσωσης, ατόφιο δημιούργημα μιας εγγενώς στρεβλής δομής νομισματικής ενοποίησης που επιδεινώνει την θέση των περιφερειακών χωρών έναντι του κέντρου, σηματοδοτεί και το τέλος ενός σύντομου διαλλείματος μόλις έξι μηνών. Ξεκίνησε ειδικότερα τον Δεκέμβριο όταν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, υπό το νέο της τότε διοικητή Μάριο Ντράγκι, έδωσε στις ιδιωτικές τράπεζες σχεδόν 1 τρισ. ευρώ. Τα χρήματα αυτά, που δεν πέρασαν στην ιδιωτική, την λεγόμενη παραγωγική οικονομία, δημιούργησαν ένα ανάχωμα που δεν κράτησε παρά μισό χρόνο! Τίποτε παραπάνω, με μοναδική εξαίρεση το γεγονός ότι οι αντιθέσεις τις οποίες πρέπει κάποτε να λύσει η ευρωζώνη οξύνθηκαν ακόμη παραπέρα. Αποδείχθηκε με άλλα λόγια πως η γραμμή διαχείρισης της κρίσης που προκρίνει το Βερολίνο μαζί με τις πολιτικές ελίτ όλης της Ευρώπης είναι εκατό τοις εκατό αναποτελεσματικές να επιλύσουν την κρίση. Αποτυγχάνουν παταγωδώς τόσο σε επίπεδο ευρωζώνης όσο και στην ίδια την Ισπανία όπου μόλις πριν λίγες εβδομάδες ανακοινώθηκε η αναπλήρωση του κεφαλαίου της τράπεζας Bankia με 19 δις. ευρώ δημόσιου χρήματος, χωρίς όμως να ανακοπεί η κρίση!

Προκρίνονται εντούτοις οι συνταγές της λιτότητας παρά την αποδεδειγμένη τους αναποτελεσματικότητα επειδή αποτελούν βασιλική οδό για το γκρέμισμα των κοινωνικών κατακτήσεων που επιβλήθηκαν στην Ευρώπη την μεταπολεμική περίοδο. Μια πρωτοφανών διαστάσεων αναδιανομή εισοδήματος, με άλλα λόγια, που υλοποιείται υπό την απειλή της κρίσης δημόσιου χρέους και το μοναδικό που κάνει είναι να την επεκτείνει από την μια χώρα στην άλλη, με την Ιταλία τώρα να παίρνει τη σκυτάλη…

Νέφος λιτότητας και φτώχειας καλύπτει την Ευρώπη (Επίκαιρα, 20-26/6/2010)

Το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του κράτους πρόνοιας της Ευρώπης και των κοινωνικών κατακτήσεων που σφράγισαν την ευημερία της μεταπολεμικής περιόδου βάζουν οι πολιτικές ηγεσίες των κρατών μελών της ευρωζώνης. Μετά τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση Παπανδρέου, που είναι και τα σκληρότερα απ’ όσα εξαγγέλθηκαν σε όλη την Ευρώπη, μία – μία οι κυβερνήσεις της ΕΕ προχώρησαν την εβδομάδα που πέρασε σε άγριες περικοπές.

Την αρχή έκανε η κυβέρνηση της Ισπανίας που ανακοίνωσε την μείωση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων κατά 5%, το «πάγωμα» των μισθών και των συντάξεων για τον επόμενο χρόνο και την κατάργηση ενός επιδόματος ύψους 2.500 ευρώ, που έπαιρναν οι οικογένειες με την γέννηση κάθε παιδιού. Πρόκειται για μέτρο που εισήχθηκε το 2007 για να αντιμετωπιστεί η υπογεννητικότητα, καθώς η Ισπανία έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων στην Ευρώπη. Επίσης ανακοινώθηκε η μείωση των προγραμματισμένων δημόσιων επενδύσεων κατά 6 δισ. ευρώ, περικοπή επιχορηγήσεων προς τις τοπικές και περιφερειακές κυβερνήσεις κατά 1,2 δισ. και συρρίκνωση της διεθνούς αναπτυξιακής βοήθειας κατά 600 εκ. ευρώ. Για να χρυσώσει το χάπι, ο πρωθυπουργός, Χοσέ Λουίς Ροντρίγκες Θαπατέρο, ανακοίνωσε επίσης την μείωση των μισθών των υπουργών κατά 15%. Στόχος των μέτρων λιτότητας είναι η εξοικονόμηση 15 δισ. που θα συμβάλει στη μείωση του ελλείμματος το 2011 στο 6%, από 11,2% του ΑΕΠ που ήταν το 2009.

Στην Πορτογαλία τα μέτρα λιτότητας που ανακοινώθηκαν την επομένη των δηλώσεων του Θαπατέρο περιλαμβάνουν πάγωμα των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων για τέσσερα χρόνια (2010-2013), αύξηση του ΦΠΑ κατά μία μονάδα (που θα φθάσει το 6%, 13% και 21%) και ματαίωση μεγαλόπνοων επενδυτικών σχεδίων ύψους 1,2 δισ. ευρώ. Η μέθοδος της δραστικής περικοπής των δημοσίων δαπανών επιλέχτηκε και στην Ιταλία. Μεγαλύτερο θύμα της η προγραμματισμένη κατασκευή μιας γέφυρας που θα συνέδεε την ηπειρωτική χώρα με τη Σικελία, αρχικού προϋπολογισμού 6,1 δισ. ευρώ. Στη Γαλλία τα μέτρα της κυβέρνησης Σαρκοζύ περιλαμβάνουν πάγωμα των κρατικών δαπανών στο ύψος του πληθωρισμού για την τριετία 2011-2013, εξαιρουμένων όμως των συντάξεων, νέο αντι-ασφαλιστικό και μέτρα άμεσης απόδοσης όπως το σβήσιμο του φωτισμού κατά τις νυχτερινές ώρες στους δημόσιους δρόμους. Στην Ιρλανδία οι περικοπές ήταν πιο άγριες (χωρίς και πάλι να φθάνουν την βαρβαρότητα των ελληνικών) περιλαμβάνοντας μειώσεις στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων που ξεκινούν από 5% και στα επιδόματα παιδιών. Στη Γερμανία προωθείται το πάγωμα των συντάξεων και η αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 έτη. Στην Αγγλία, τέλος, η κυβέρνηση των Εργατικών προχώρησε στην μείωση των επιδοτήσεων προς τα πανεπιστήμια, ενώ η ανακοίνωση από τη νέα κυβέρνηση συμμαχίας μεταξύ Συντηρητικών και Φιλελεύθερων ότι θα μειωθούν οι μισθοί των υπουργών κατά 5% θεωρήθηκε προάγγελος άγριων περικοπών, που θα εξαγγελθούν από μέρα σε μέρα. Κι εδώ η αρχή αναμένεται να γίνει με τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων.

Η ομοβροντία μέτρων λιτότητας που ανακοινώνεται από την μια άκρη της Ευρώπης ως την άλλη απειλεί να προκαλέσει ένα νέο κύμα ύφεσης, επιβεβαιώνοντας τους χειρότερους φόβους για διπλή ύφεση (double dip) – σενάριο που θέλει την πρόσφατη, αναιμική ανάκαμψη να αποτελεί σύντομη παρένθεση η οποία να κλείνει με τον τερματισμό των προγραμμάτων δημοσιονομικής στήριξης. Οι δύο χώρες, εξέχοντα μέλη του Club Med που πήραν τη σκυτάλη των περικοπών από την κυβέρνηση Παπανδρέου μόλις πρόσφατα εξήλθαν της ύφεσης. Η Πορτογαλία, ειδικότερα, είδε το ΑΕΠ της αυξάνει κατά 1,7% το πρώτο τρίμηνο του έτους, σε σύγκριση με το αντίστοιχο περυσινό τρίμηνο, όταν οι ρυθμοί ανάπτυξης της ΕΕ για την ίδια περίοδο ήταν μόλις 0,3%. Οι προβλέψεις δε για τη φετινή χρονιά ήταν, έως πρόσφατα, 0,7%, όταν πέρυσι η οικονομία είχε συρρικνωθεί κατά 2,7%. Ο ίδιος κίνδυνος διαγράφεται και για την Ισπανία. Την ίδια μέρα που ο Θαπατέρο ανακοίνωνε τα μέτρα λιτότητας (υπό τις επευφημίες της δεξιάς αντιπολίτευσης του Λαϊκού Κόμματος και με μοναδική κριτική του ηγέτη του Μαριάνο Ραχόι ότι τα μέτρα έπρεπε να είχαν ληφθεί νωρίτερα), η στατιστική υπηρεσία της Ισπανίας γνωστοποιούσε ότι έστω και με ρυθμό μεγέθυνσης της τάξης του 0,1% (εντός του ορίου του στατιστικού σφάλματος) που καταγράφηκε το πρώτο τρίμηνο, η χώρα του Θερβάντες εξέρχεται της ύφεσης που διήρκεσε δύο ολόκληρα χρόνια! Ο οριακός χαρακτήρας των παραπάνω κερδών καθιστά σχεδόν σίγουρο ότι στο νέο περιβάλλον ύφεσης που εγκαινίασαν οι περικοπές, τα κέρδη αυτά δεν πρόκειται να επαναληφθούν. Η μείωση των δημοσίων επενδύσεων θα στερήσει την «πραγματική» οικονομία από πολύτιμες εισροές που διαχέονταν στη συνέχεια σε όλο το οικονομικό κύκλωμα. Κατά συνέπεια οι υφεσιακές τάσεις θα ενδυναμωθούν με αρνητικές συνέπειες για την απασχόληση και τα εισοδήματα. Η δραματική αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα που πρώτη άνοιξε αυτό τον δρόμο (της φωτιάς) είναι ενδεικτική. Από 9,1% τον Φεβρουάριο του 2009, μιλώντας πάντοτε για την επίσημη ανεργία που απέχει έτη φωτός από την πραγματική, εκτινάχθηκε στο 11,3% τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους και στο 12,1% τον Φεβρουάριο, ενώ οι προβλέψεις για φέτος του ΔΝΤ (που θα κάνει κι ό,τι περνάει από το χέρι του για να μην μείνουν στα χαρτιά) την ανεβάζουν στο 14,6%.

Δραματικά ωστόσο θα είναι τα αποτελέσματα και για την κατάσταση των φτωχότερων στρωμάτων που θα νιώσουν πιο έντονα τους κλυδωνισμούς των νέων μέτρων. Η Πορτογαλία ειδικότερα, μαζί με την Αγγλία, είναι ήδη η χώρα με τις μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες και το πιο άνισα κατανεμημένο εισόδημα. Ο επίσημος κατώτατος μισθός ανέρχεται σε 475 ευρώ, με ένα επίπεδο τιμών συγκρίσιμο του μέσου ευρωπαϊκού. Οι αυξήσεις στις τιμές που θα προκαλέσει η άνοδος των (εξ ορισμού αντιλαϊκών) έμμεσων φόρων θα επιδεινώσει την ήδη δεινή θέση εκατομμυρίων εργαζομένων, συνταξιούχων και νέων.

Το χειρότερο δε είναι πως τα παραπάνω μέτρα, που λήφθηκαν κατόπιν της παρότρυνσης της συνόδου κορυφής και του συμβουλίου υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης με την απόφαση της 9^ης Μαΐου, δεν είναι και τα τελευταία. Η ύφεση θα απομακρύνει όλο και περισσότερο την υλοποίηση των ονομαστικών στόχων μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος, μετατρέποντας σε θέμα χρόνου την ανακοίνωση νέων ακόμη πιο αντιλαϊκών και βάρβαρων μέτρων. Κι εδώ το «πειραματόζωο Ελλάδα» προαναγγέλλει όσα θα συμβούν, με την κάθετη πτώση που υπερέβη το 20%, των πωλήσεων βενζίνης για παράδειγμα τον μήνα Απρίλιο, να καθιστά αβέβαια όχι μόνο τα αναμενόμενα κέρδη του δημοσίου από τον αυξημένο ειδικό φόρο κατανάλωσης, αλλά ακόμη και τα προηγούμενα κέρδη! Και η Ρουμανία υπογραμμίζει το ίδιο συμπέρασμα, με την κυβέρνηση του Τραϊάν Μπασέσκου να αναγγέλλει νέες μειώσεις μισθών στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, επικαλούμενη την αδυναμία υλοποίησης των στόχων και υπό την δαμόκλεια σπάθη του ΔΝΤ, που απειλεί ότι αν δεν εφαρμοστούν νέα μέτρα δεν θα δώσει τις επόμενες δόσεις του (συμφωνηθέντος!) δανείου.

Στο τέλος δε αυτής της (μόνο φαινομενικά) σισύφειας διαδικασίας αν κάτι μένει είναι μια ιστορικών διαστάσεων και χωρίς προηγούμενο για ειρηνικές περιόδους αναδιανομή εισοδήματος και κοινωνικού πλούτου. Επίσης η ταχεία απαξίωση των πολιτικών ηγεσιών που ειδικά σε Ισπανία, Πορτογαλία κι Ελλάδα εκλέχτηκαν για να εφαρμόσουν φιλολαϊκή πολιτική και αντί γι’ αυτής τα κυβερνώντα σοσιαλιστικά κόμματα μετατρέπονται σε νεκροθάφτες του κράτους πρόνοιας. Η πολιτική κρίση θα βαθύνει επίσης απότομα κι από την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που λήφθηκε την προηγούμενη Τετάρτη, βάση της οποίας ο έλεγχος της ΕΕ θα επεκταθεί ακόμη και στην κατάρτιση των προϋπολογισμών των κρατών – μελών με μοναδικό στόχο να εφαρμόζεται  μέχρι κεραίας η κατεύθυνση δημοσιονομικής πειθαρχίας… και κοινωνικής ισοπέδωσης.