Έκρηξη παλιών και νέων αντιθέσεων

Φανταστείτε δύο παιδιά που γεννήθηκαν το 2000, το ένα εκ των οποίων σε μία χώρα πολύ υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης (ας υποθέσουμε τη Νορβηγία, την Ελβετία ή την Ιρλανδία για να μείνουμε στις τρεις πρώτες χώρες της σχετικής λίστας) και το άλλο παιδί σε μία χώρα πολύ χαμηλής ανθρώπινης ανάπτυξης (ας υποθέσουμε το Νίγηρα, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία ή το Τσαντ, για να μεταφερθούμε στο άλλο άκρο της κλίμακας). Το πρώτο παιδί σήμερα έχει 50% πιθανότητες να σπουδάζει στην ανώτατη εκπαίδευση μιας και περισσότεροι από τους μισούς 20άρηδες στις χώρες πολύ υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης φοιτούν στην ανώτατη εκπαίδευση. Το δεύτερο παιδί αντίθετα έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες να είναι ζωντανό! Περίπου το 17% των παιδιών που γεννήθηκαν το 2000 σε χώρες χαμηλής ανθρώπινης ανάπτυξης θα έχουν πεθάνει πριν φτάσουν την ηλικία των 20 ετών σε σύγκριση με μόλις το 1% των παιδιών που γεννήθηκαν στις χώρες πολύ υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης. Το δεύτερο παιδί είναι επίσης απίθανο να σπουδάζει στην ανώτατη εκπαίδευση μιας και στις χώρες χαμηλής ανθρώπινης ανάπτυξης σπουδάζει το 3%!

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗΣ

Με το παραπάνω παράδειγμα ξεκινάει η ετήσια Έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη που εκδίδει το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών από το 1990 ανελλιπώς. Η φετινή έκθεση τονίζει τους κινδύνους που γεννιούνται από την ανάμιξη των παλιών αντιθέσεων, που ακόμη δεν έχουν επιλυθεί, και των νέων αντιθέσεων που εμφανίζονται ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής και της τεχνολογικής μεταβολής δημιουργώντας επιπρόσθετες διακρίσεις.

Η έκθεση, όπως πάντα, δεν στέκεται αποκλειστικά και μόνο στις πιο κραυγαλέες μορφές έκφρασης των αντιθέσεων, μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών. «Οι ανισότητες είναι ομοίως έντονες κι εντός των κρατών, τόσο των αναπτυσσόμενων όσο και των ανεπτυγμένων. Σε μερικές αναπτυγμένες χώρες τα κενά στο προσδόκιμο ζωής στην ηλικία των 40 ετών μεταξύ του κορυφαίου 1% του εισοδήματος και του χαμηλότερου 1% έχει εκτιμηθεί ότι φτάνει τα 15 χρόνια για τους άνδρες και τα 10 για τις γυναίκες».

Άποψη των συγγραφέων της έκθεσης είναι ότι το κλείσιμο της εισοδηματικής – οικονομικής ψαλίδας δεν είναι αρκετό για να δημιουργηθεί ένας πιο δίκαιος κόσμος. Υποστηρίζει μάλιστα ότι «ακόμη κι ένα έντονα αναδιανεμητικό πακέτο τεσσάρων φιλόδοξων πολιτικών – υψηλότεροι και πιο προοδευτικοί φόροι εισοδήματος, εκπτώσεις για χαμηλότερα επίπεδα εισοδήματος, φορολογήσιμα βοηθήματα για κάθε παιδί και ένα ελάχιστο εισόδημα για κάθε άτομο – δεν θα ήταν αρκετό να αντιστρέψει πλήρως την αύξηση στην εισοδηματική ανισότητα της Αγγλίας από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 μέχρι το 2013». Η προσέγγιση των Ηνωμένων Εθνών δεν υποτιμάει τις αναδιανεμητικές πολιτικές. Υποστηρίζει αντίθετα ότι οι αλλαγές όχι μόνο στο εισόδημα αλλά και στη θέση των ατόμων στην κοινωνία εξαρτώνται από μια ευρύτερη και πιο συστημική προσέγγιση στις πολιτικές, συνδυάζοντας την επέκταση και τη διανομή τόσο του εισοδήματος όσο και των ικανοτήτων. Η προσέγγιση της έκθεσης πηγαίνει «πέρα από το εισόδημα» υπό την εξής έννοια: «Υπάρχει οικονομική ανισότητα, ασφαλώς, αλλά υπάρχουν επίσης ανισότητες σε κρίσιμους δείκτες της ανθρώπινης ανάπτυξης όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η αξιοπρέπεια και ο σεβασμός στο ανθρώπινο είδος».

Ενδεικτικά να αναφέρουμε πώς η άλλη όψη της αύξησης της ανισότητας στην ανθρώπινη ανάπτυξη θεωρείται η μείωση της διαγεννεακής εισοδηματικής κινητικότητας. Πρόκειται για μια παραλλαγή της περίφημης «καμπύλης του υπέροχου Γκάτσμπυ» που δείχνει τη θετική συσχέτιση μεταξύ υψηλής εισοδηματικής ανισότητας (βάζοντας στη θέση της την ανθρώπινη ανάπτυξη) και χαμηλής διαγεννεακής εισοδηματικής κινητικότητας. Με άλλα λόγια, παιδιά που γεννήθηκαν σε φτωχές οικογένειες είναι πιο πιθανό να βρεθούν αντιμέτωπα με κακή κατάσταση της υγείας τους και χαμηλής ποιότητας ή ανύπαρκτη εκπαίδευση.

Παρά την πρόοδο που συντελέστηκε τα προηγούμενα χρόνια σε όλους σχεδόν τους δείκτες ανθρώπινης ανάπτυξης, εξ αιτίας των αλμάτων στην παραγωγικότητα της ανθρώπινης εργασίας που είναι ο παραγωγός του παγκόσμιου πλούτου, εκρηκτικές ανισότητες εξακολουθούν να διαιρούν τον κόσμο. Για παράδειγμα, η διαφορά στο προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση ανάμεσα στις χώρες χαμηλής και πολύ υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης παραμένει 19 χρόνια. Περίπου 42% των ενήλικων στις χώρες χαμηλής ανθρώπινης ανάπτυξης είναι απόφοιτοι βασικής εκπαίδευσης, ενώ στις χώρες πολύ υψηλής ανάπτυξης το 94%.

Η απόσταση στους τεχνολογικούς δείκτες είναι εξ ίσου μεγάλη. Ο αριθμός των συμβολαίων κινητής τηλεφωνίας στις χώρες χαμηλής ανάπτυξης ανέρχονται σε 67 στους 100, ενώ στο άλλο άκρο σχεδόν διπλάσια: 131,6. Η απόσταση είναι πολύ μεγαλύτερη στις ευρυζωνικές συνδέσεις καθώς στις πιο φτωχές χώρες υπάρχουν 0,8 ανά 100 κατοίκους, ενώ στις πλούσιες 28,3.

Μεγαλύτερο δέος προκαλεί η κοινωνική εξαθλίωση όπως μετριέται σε απόλυτα μεγέθη. Για παράδειγμα 600 εκ. άνθρωποι στον πλανήτη εξακολουθούν να ζουν σε συνθήκες ακραίας εισοδηματικής φτώχειας. Αυτό το μέγεθος υπερδιπλασιάζεται φτάνοντας τα 1,3 δισ. άτομα υπολογίζοντας έναν πιο ευρύ ορισμό της ακραίας φτώχειας, τον Πολυδιάστατο Δείκτη Φτώχειας. Επιπλέον, 262 εκ. παιδιά στον κόσμο βρίσκονται εκτός πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ 5,4 εκ. παιδιά δεν καταφέρνουν να φτάσουν  το 5^ο έτος της ηλικίας τους. Οι προοπτικές για το μέλλον δεν είναι τόσο αισιόδοξες καθώς παρά τις δεσμεύσεις στους στόχους του ΟΗΕ, το 2030 περίπου 225 εκ. παιδιά θα παραμένουν εκτός σχολείου ενώ θα πεθαίνουν κάθε χρόνο 3 εκ. παιδιά κάτω των 5 ετών, δηλαδή 885.000 περισσότερα από το Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών…

Πηγή : Νέα Σελίδα

Νέφος λιτότητας και φτώχειας καλύπτει την Ευρώπη (Επίκαιρα, 20-26/6/2010)

Το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του κράτους πρόνοιας της Ευρώπης και των κοινωνικών κατακτήσεων που σφράγισαν την ευημερία της μεταπολεμικής περιόδου βάζουν οι πολιτικές ηγεσίες των κρατών μελών της ευρωζώνης. Μετά τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση Παπανδρέου, που είναι και τα σκληρότερα απ’ όσα εξαγγέλθηκαν σε όλη την Ευρώπη, μία – μία οι κυβερνήσεις της ΕΕ προχώρησαν την εβδομάδα που πέρασε σε άγριες περικοπές.

Την αρχή έκανε η κυβέρνηση της Ισπανίας που ανακοίνωσε την μείωση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων κατά 5%, το «πάγωμα» των μισθών και των συντάξεων για τον επόμενο χρόνο και την κατάργηση ενός επιδόματος ύψους 2.500 ευρώ, που έπαιρναν οι οικογένειες με την γέννηση κάθε παιδιού. Πρόκειται για μέτρο που εισήχθηκε το 2007 για να αντιμετωπιστεί η υπογεννητικότητα, καθώς η Ισπανία έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων στην Ευρώπη. Επίσης ανακοινώθηκε η μείωση των προγραμματισμένων δημόσιων επενδύσεων κατά 6 δισ. ευρώ, περικοπή επιχορηγήσεων προς τις τοπικές και περιφερειακές κυβερνήσεις κατά 1,2 δισ. και συρρίκνωση της διεθνούς αναπτυξιακής βοήθειας κατά 600 εκ. ευρώ. Για να χρυσώσει το χάπι, ο πρωθυπουργός, Χοσέ Λουίς Ροντρίγκες Θαπατέρο, ανακοίνωσε επίσης την μείωση των μισθών των υπουργών κατά 15%. Στόχος των μέτρων λιτότητας είναι η εξοικονόμηση 15 δισ. που θα συμβάλει στη μείωση του ελλείμματος το 2011 στο 6%, από 11,2% του ΑΕΠ που ήταν το 2009.

Στην Πορτογαλία τα μέτρα λιτότητας που ανακοινώθηκαν την επομένη των δηλώσεων του Θαπατέρο περιλαμβάνουν πάγωμα των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων για τέσσερα χρόνια (2010-2013), αύξηση του ΦΠΑ κατά μία μονάδα (που θα φθάσει το 6%, 13% και 21%) και ματαίωση μεγαλόπνοων επενδυτικών σχεδίων ύψους 1,2 δισ. ευρώ. Η μέθοδος της δραστικής περικοπής των δημοσίων δαπανών επιλέχτηκε και στην Ιταλία. Μεγαλύτερο θύμα της η προγραμματισμένη κατασκευή μιας γέφυρας που θα συνέδεε την ηπειρωτική χώρα με τη Σικελία, αρχικού προϋπολογισμού 6,1 δισ. ευρώ. Στη Γαλλία τα μέτρα της κυβέρνησης Σαρκοζύ περιλαμβάνουν πάγωμα των κρατικών δαπανών στο ύψος του πληθωρισμού για την τριετία 2011-2013, εξαιρουμένων όμως των συντάξεων, νέο αντι-ασφαλιστικό και μέτρα άμεσης απόδοσης όπως το σβήσιμο του φωτισμού κατά τις νυχτερινές ώρες στους δημόσιους δρόμους. Στην Ιρλανδία οι περικοπές ήταν πιο άγριες (χωρίς και πάλι να φθάνουν την βαρβαρότητα των ελληνικών) περιλαμβάνοντας μειώσεις στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων που ξεκινούν από 5% και στα επιδόματα παιδιών. Στη Γερμανία προωθείται το πάγωμα των συντάξεων και η αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 έτη. Στην Αγγλία, τέλος, η κυβέρνηση των Εργατικών προχώρησε στην μείωση των επιδοτήσεων προς τα πανεπιστήμια, ενώ η ανακοίνωση από τη νέα κυβέρνηση συμμαχίας μεταξύ Συντηρητικών και Φιλελεύθερων ότι θα μειωθούν οι μισθοί των υπουργών κατά 5% θεωρήθηκε προάγγελος άγριων περικοπών, που θα εξαγγελθούν από μέρα σε μέρα. Κι εδώ η αρχή αναμένεται να γίνει με τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων.

Η ομοβροντία μέτρων λιτότητας που ανακοινώνεται από την μια άκρη της Ευρώπης ως την άλλη απειλεί να προκαλέσει ένα νέο κύμα ύφεσης, επιβεβαιώνοντας τους χειρότερους φόβους για διπλή ύφεση (double dip) – σενάριο που θέλει την πρόσφατη, αναιμική ανάκαμψη να αποτελεί σύντομη παρένθεση η οποία να κλείνει με τον τερματισμό των προγραμμάτων δημοσιονομικής στήριξης. Οι δύο χώρες, εξέχοντα μέλη του Club Med που πήραν τη σκυτάλη των περικοπών από την κυβέρνηση Παπανδρέου μόλις πρόσφατα εξήλθαν της ύφεσης. Η Πορτογαλία, ειδικότερα, είδε το ΑΕΠ της αυξάνει κατά 1,7% το πρώτο τρίμηνο του έτους, σε σύγκριση με το αντίστοιχο περυσινό τρίμηνο, όταν οι ρυθμοί ανάπτυξης της ΕΕ για την ίδια περίοδο ήταν μόλις 0,3%. Οι προβλέψεις δε για τη φετινή χρονιά ήταν, έως πρόσφατα, 0,7%, όταν πέρυσι η οικονομία είχε συρρικνωθεί κατά 2,7%. Ο ίδιος κίνδυνος διαγράφεται και για την Ισπανία. Την ίδια μέρα που ο Θαπατέρο ανακοίνωνε τα μέτρα λιτότητας (υπό τις επευφημίες της δεξιάς αντιπολίτευσης του Λαϊκού Κόμματος και με μοναδική κριτική του ηγέτη του Μαριάνο Ραχόι ότι τα μέτρα έπρεπε να είχαν ληφθεί νωρίτερα), η στατιστική υπηρεσία της Ισπανίας γνωστοποιούσε ότι έστω και με ρυθμό μεγέθυνσης της τάξης του 0,1% (εντός του ορίου του στατιστικού σφάλματος) που καταγράφηκε το πρώτο τρίμηνο, η χώρα του Θερβάντες εξέρχεται της ύφεσης που διήρκεσε δύο ολόκληρα χρόνια! Ο οριακός χαρακτήρας των παραπάνω κερδών καθιστά σχεδόν σίγουρο ότι στο νέο περιβάλλον ύφεσης που εγκαινίασαν οι περικοπές, τα κέρδη αυτά δεν πρόκειται να επαναληφθούν. Η μείωση των δημοσίων επενδύσεων θα στερήσει την «πραγματική» οικονομία από πολύτιμες εισροές που διαχέονταν στη συνέχεια σε όλο το οικονομικό κύκλωμα. Κατά συνέπεια οι υφεσιακές τάσεις θα ενδυναμωθούν με αρνητικές συνέπειες για την απασχόληση και τα εισοδήματα. Η δραματική αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα που πρώτη άνοιξε αυτό τον δρόμο (της φωτιάς) είναι ενδεικτική. Από 9,1% τον Φεβρουάριο του 2009, μιλώντας πάντοτε για την επίσημη ανεργία που απέχει έτη φωτός από την πραγματική, εκτινάχθηκε στο 11,3% τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους και στο 12,1% τον Φεβρουάριο, ενώ οι προβλέψεις για φέτος του ΔΝΤ (που θα κάνει κι ό,τι περνάει από το χέρι του για να μην μείνουν στα χαρτιά) την ανεβάζουν στο 14,6%.

Δραματικά ωστόσο θα είναι τα αποτελέσματα και για την κατάσταση των φτωχότερων στρωμάτων που θα νιώσουν πιο έντονα τους κλυδωνισμούς των νέων μέτρων. Η Πορτογαλία ειδικότερα, μαζί με την Αγγλία, είναι ήδη η χώρα με τις μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες και το πιο άνισα κατανεμημένο εισόδημα. Ο επίσημος κατώτατος μισθός ανέρχεται σε 475 ευρώ, με ένα επίπεδο τιμών συγκρίσιμο του μέσου ευρωπαϊκού. Οι αυξήσεις στις τιμές που θα προκαλέσει η άνοδος των (εξ ορισμού αντιλαϊκών) έμμεσων φόρων θα επιδεινώσει την ήδη δεινή θέση εκατομμυρίων εργαζομένων, συνταξιούχων και νέων.

Το χειρότερο δε είναι πως τα παραπάνω μέτρα, που λήφθηκαν κατόπιν της παρότρυνσης της συνόδου κορυφής και του συμβουλίου υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης με την απόφαση της 9^ης Μαΐου, δεν είναι και τα τελευταία. Η ύφεση θα απομακρύνει όλο και περισσότερο την υλοποίηση των ονομαστικών στόχων μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος, μετατρέποντας σε θέμα χρόνου την ανακοίνωση νέων ακόμη πιο αντιλαϊκών και βάρβαρων μέτρων. Κι εδώ το «πειραματόζωο Ελλάδα» προαναγγέλλει όσα θα συμβούν, με την κάθετη πτώση που υπερέβη το 20%, των πωλήσεων βενζίνης για παράδειγμα τον μήνα Απρίλιο, να καθιστά αβέβαια όχι μόνο τα αναμενόμενα κέρδη του δημοσίου από τον αυξημένο ειδικό φόρο κατανάλωσης, αλλά ακόμη και τα προηγούμενα κέρδη! Και η Ρουμανία υπογραμμίζει το ίδιο συμπέρασμα, με την κυβέρνηση του Τραϊάν Μπασέσκου να αναγγέλλει νέες μειώσεις μισθών στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, επικαλούμενη την αδυναμία υλοποίησης των στόχων και υπό την δαμόκλεια σπάθη του ΔΝΤ, που απειλεί ότι αν δεν εφαρμοστούν νέα μέτρα δεν θα δώσει τις επόμενες δόσεις του (συμφωνηθέντος!) δανείου.

Στο τέλος δε αυτής της (μόνο φαινομενικά) σισύφειας διαδικασίας αν κάτι μένει είναι μια ιστορικών διαστάσεων και χωρίς προηγούμενο για ειρηνικές περιόδους αναδιανομή εισοδήματος και κοινωνικού πλούτου. Επίσης η ταχεία απαξίωση των πολιτικών ηγεσιών που ειδικά σε Ισπανία, Πορτογαλία κι Ελλάδα εκλέχτηκαν για να εφαρμόσουν φιλολαϊκή πολιτική και αντί γι’ αυτής τα κυβερνώντα σοσιαλιστικά κόμματα μετατρέπονται σε νεκροθάφτες του κράτους πρόνοιας. Η πολιτική κρίση θα βαθύνει επίσης απότομα κι από την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που λήφθηκε την προηγούμενη Τετάρτη, βάση της οποίας ο έλεγχος της ΕΕ θα επεκταθεί ακόμη και στην κατάρτιση των προϋπολογισμών των κρατών – μελών με μοναδικό στόχο να εφαρμόζεται  μέχρι κεραίας η κατεύθυνση δημοσιονομικής πειθαρχίας… και κοινωνικής ισοπέδωσης.