ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗΣ
Είναι ένα αριστούργημα! Το ντοκιμαντέρ Αμερικανικό Εργοστάσιο, που προβάλλεται στο Netflix από τις 21 Αυγούστου καταγράφοντας ρεκόρ θεαματικότητας, αναμετριέται με τα πιο μεγάλα και ακανθώδη ζητήματα που θέτει η εποχή μας. Τα θέματα που ανοίγει είναι δεκάδες• κι είμαι σίγουρος πώς αν το έβλεπα και τρίτη φορά θα διέκρινα κι άλλα ερωτήματα που θέτει: Τα εργατικά δικαιώματα, με πρώτο και κύριο το ζήτημα των αμοιβών, οι συνθήκες εργασίας, οι πολιτιστικές διαφορές μεταξύ των λαών, ο ρόλος των συνδικάτων, η εργοδοτική αυθαιρεσία, ο χαρακτήρας του καθεστώτος στην Κίνα, η μετανάστευση, η σημασία του Τύπου, η διάρκεια της εργάσιμης ημέρας, η εργατική αλληλεγγύη, το περιεχόμενο της εργασίας, η αντικατάσταση της ζωντανής εργασίας από τη νεκρή (μηχανές) και, το σημαντικότερο όλων, η σημασία των άμεσων ξένων επενδύσεων. Κάθε νέα επένδυση από το εξωτερικό, ακόμη κι αν είναι πραγματική επένδυση κι όχι ιδιωτικοποίηση δηλαδή αλλαγή ιδιοκτησίας όπως κατά κόρον συμβαίνει, είναι ευεργετική για την οικονομία και επωφελής για τους εργαζόμενους που θα βρουν δουλειά; Το συμπέρασμα που συνάγεται από την ταινία δεν είναι το προφανές, αυτό τουλάχιστον που παπαγαλίζεται με ευκολία σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου οι ξένες επενδύσεις έχουν αναχθεί όχι απλώς σε πανάκεια, αλλά και σε μέτρο αξιολόγησης μιας οικονομίας…
Το ντοκιμαντέρ ξεκινάει με το κλείσιμο μιας αυτοκινητοβιομηχανίας στα απόνερα της κρίσης του 2008. Τη θλίψη των απολυμένων εργατών διαδέχεται η αισιοδοξία όταν η κινέζικη Fuyao επενδύει 500 εκ. δολ. σε μια μονάδα κατασκευής τζαμιών για αυτοκίνητα και προσλαμβάνει 2.000 εργάτες. Οι περισσότεροι εξ αυτών ήταν απολυμένοι κι είχαν περάσει χρόνια στην ανεργία, έχοντας χάσει ακόμη και το σπίτι τους, όπως δηλώνει μπροστά στο φακό μια έγχρωμη εργάτρια. Η απότομη προσγείωση πραγματοποιείται πριν ακόμη ξεκινήσει τη δραστηριότητά της η κινέζικη θυγατρική όταν στη διαδικασία επιλογής προσωπικού γίνεται σαφές πώς δεν πρόκειται να προσληφθούν συνδικαλισμένοι. Επίσης, όταν γίνεται καθαρό ότι το ωρομίσθιο θα είναι πολύ πιο χαμηλό, σε σχέση με τα χρήματα που κέρδιζαν οι εργάτες από την προηγούμενη δουλειά τους. Η ταινία έχει ως βασικό άξονα δράσης το σωματείο, συγκεκριμένα το United Auto Workers, που συγκεντρώνει τον κόσμο της αυτοκινητοβιομηχανίας. Η σύγκρουση προοικονομείται όταν στα εγκαίνια της μονάδας ο τοπικός γερουσιαστής Σέροντ Μπράουν αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να αποφασίσουν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι για το αν θα γραφτούν στο συνδικάτο, προκαλώντας την αντίδραση όχι μόνο της κινέζικης ιδιοκτησίας, αλλά και της διοίκησης που αποτελούταν από Αμερικανούς όπως επέλεξαν οι νέοι επενδυτές για να εξασφαλίσουν την αποτελεσματικότερη διαχείριση του ανθρώπινου παράγοντα. Εις μάτην…
Η πλοκή, αν μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι, κορυφώνεται όταν το προσωπικό του Αμερικανικού εργοστασίου καλείται να ψηφίσει για το αν θα συγκροτηθεί ή όχι σωματείο. Η κινέζικη ιδιοκτησία στο ενδιάμεσο έχει δείξει το πιο επιθετικό της πρόσωπο απολύοντας την αμερικανική διοίκηση, πρωτοπόρους εργάτες κι εργάτριες κι επιβάλλοντας απάνθρωπες συνθήκες εργασίας. Το χάσμα «γεφυρώνεται» όταν οι Κινέζοι προσλαμβάνουν, έναντι 1 εκ. δολ., μια αμερικανική εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων που είναι εξειδικευμένη στη διάλυση των σωματείων. Πρόκειται για μια από τις πολλές επιχειρήσεις που εφαρμόζουν τόσο εργαλεία του σύγχρονου μάνατζμεντ όσο και τις δοκιμασμένες τακτικές του Μακαρθισμού και του Χούβερ, προκειμένου να επιτύχουν το φιλελεύθερο ιδεώδες που αντιμάχεται κάθε συλλογική έκφραση πιστεύοντας ότι ακυρώνει τον ελεύθερο ανταγωνισμό. Κι αν όχι αυτόν σίγουρα τα κέρδη της ιδιοκτησίας… Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας δεν δικαιώνει τους αγωνιστές εργάτες που προσέτρεξαν στο σωματείο για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, δείχνοντας τη δεινή θέση στην οποία έχει βρεθεί η σημερινή εργατική τάξη κολλημένη στον τοίχο από την ανεργία και την υπερχρέωση.
Το ίδιο το ντοκιμαντέρ όμως αποτελεί μια απρόβλεπτη και πειστική υπεράσπιση των συλλογικών αγώνων και της συνδικαλιστικής δράσης. Το αποτέλεσμα δεν θα ήταν αυτό που βλέπουμε στις οθόνες μας αν ο Μπάρακ και η Μισέλ Ομπάμα, που είχαν την ευθύνη της παραγωγής, δεν ανέθεταν τη σκηνοθεσία στη Τζούλια Ράιχερτ και τον Στίβεν Μπόγκναρ. Η Ράιχερτ έχει στο βιογραφικό της σπουδαία ντοκιμαντέρ με σημαντικότερα το Union Maids για τις προσπάθειες οργάνωσης των γυναικών τη δεκαετία του 1930 και το Seeing Red που αναφέρεται στην ιστορία του Αμερικάνικου Κομμουνιστικού Κόμματος. Πιο πρόσφατα δε, κατέγραψε με το φακό της το κλείσιμο του εργοστασίου της General Motors στο Ντέιτον, αναδεικνύοντας τις συνέπειες της κρίσης του 2008 στον κόσμο της εργασίας. Εδώ πιθανά βρίσκεται και ο συνδετικός κρίκος με τον πρώην αμερικανό πρόεδρο, Μπάρακ Ομπάμα, δεδομένου ότι το βάπτισμα του πυρός ως πρόεδρος το έλαβε με ένα αμφιλεγόμενο πακέτο διάσωσης της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας που το 2008 δέχτηκε έναν πρωτοφανή κλυδωνισμό. Ωστόσο, η διάσωση των δύο αμερικανικών αυτοκινητοβιομηχανιών (General Motors και Chrysler) δεν έγινε χωρίς τη θυσία εργατικών δικαιωμάτων! Ως όρος για την διάθεση 18 δισ. δολ. από τα λεφτά των αμερικανών φορολογουμένων προβλεπόταν και η καρατόμηση εργατικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο συμφωνίας της νεοπαγούς τότε κυβέρνησης Ομπάμα με το συνδικάτο UAW. Ο Ομπάμα πιθανά επιστρέφει στον …τόπο του εγκλήματος για να δείξει ότι η δική του συμφωνία ήταν το μικρότερο κακό, σε σύγκριση με ό,τι ερχόταν…
Όπως άλλωστε συμβαίνει και με τις συνθήκες εργασίας. Κανείς δε θα διαφωνήσει ότι οι συνθήκες εργασίας στις ισχυρότερες αμερικανικές πολυεθνικές Amazon, τα Wall Mart και τα Mac Donald’s αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για τις εργατικές κατακτήσεις. Υπάρχουν όμως και χειρότερα όπως το περίφημο 996 (δουλειά από τις 9 το πρωί μέχρι τις 9 το βράδυ για 6 ημέρες την εβδομάδα), που είναι κανόνας στην τομέα της πληροφορικής της Κίνας, όπως και σε πολλούς άλλους κλάδους. Σε τέτοιο βαθμό ώστε οι Κινέζοι πληροφορικάριοι εξεγέρθηκαν αξιοποιώντας την παγκόσμια πλατφόρμα ανάπτυξης λογισμικού GitHub, η οποία ανήκει στην Microsoft, όπου προγραμματιστές όλου του κόσμου μοιράζονται κώδικα και εργαλεία λογισμικού. Το ενδιαφέρον μάλιστα είναι ότι η Κίνα, κατά την προσφιλή της τακτική πολύ πρόσφατα είχε απαγορεύσει την πρόσβαση σε αυτή την ιστοσελίδα, όπως έχει κάνει με το Facebook, Twitter κι άλλες πλατφόρμες. Αναγκάστηκε όμως να υποχωρήσει κατόπιν διαμαρτυριών των κινέζων μηχανικών που έμεναν εκτός των τεχνολογικών εξελίξεων. Ο αναβρασμός ενάντια στην υπερεργασία ξεκίνησε με αφορμή ένα ποστ που εμφανιζόταν να έχει αναρτηθεί από το χρήστη 996icu, σα να λέμε 996μεθ εκ του όρου Μονάδα Εντατικής Θεραπείας! Έκτοτε, η απήχηση του θέματος ήταν τεράστια. Το δικό του μάλιστα ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ακόμη και το Twitter για ένα χρονικό διάστημα μπλόκαρε αναρτήσεις που περιείχαν συνδέσμους στο 996.ICU, εγείροντας την ανησυχία μήπως ο δημοφιλής τόπος αναρτήσεων του προέδρου Τραμπ αναπαράγει τα μοντέλα κινέζικης λογοκρισίας. Γρήγορα ωστόσο το μπλοκάρισμα στο Twitter ακυρώθηκε, με την εταιρεία να δικαιολογείται επικαλούμενη τον αλγόριθμο αντιμετώπισης ανεπιθύμητων αναρτήσεων. Στην ίδια λίστα κινέζοι χρήστες ανάρτησαν και μια άλλη μαύρη λίστα εταιρειών όπου οι εργαζόμενοι δουλεύουν ακόμη περισσότερες από 72 ώρες. Μεταξύ αυτών είναι η κινέζικη γιγαντιαία πολυεθνική λιανικής Alibaba, η κατασκευάστρια των κινητών τηλεφώνων Huawei, κ.α. Υπάρχουν επομένως κι ακόμη χειρότερα από το 996. Στον αντίποδα ωστόσο αυτών των τάσεων ξεχώρισε η λίστα 955, με εταιρείες που σέβονται το 40ωρο.
Ο νέος «ιός» λοιπόν της υπερεργασίας των 72 ωρών την εβδομάδα που εξαπλώνεται ταχύτατα ξεπερνάει και απειλεί ακόμη και τα αμερικανικά εργασιακά ήθη, συνιστώντας μια πρωτοφανή οπισθοδρόμηση για όλον τον ανεπτυγμένο καπιταλισμό. Η σημασία που αποδίδει επομένως η Τζούλια Ράιχερτ μόνο τυχαία δεν είναι κι ούτε μπορεί να ειπωθεί ότι αθωώνει τα κάτεργα της Silicon Valley… Επισημαίνει απλώς ότι έπονται και χειρότερα, κι όχι μάλιστα για το μακρινό μας μέλλον…
Στις μεγάλες αρετές του ντοκιμαντέρ περιλαμβάνεται η αποφυγή της προσωποποίησης των απειλών. Τα κοντινά πλάνα και οι προσωπικές ιστορίες των πρωταγωνιστών, είτε είναι εργάτες κι εργάτριες ένθεν κι ένθεν, είτε ο Αμερικανός πρόεδρος του εργοστασίου είτε ο κινέζος δισεκατομμυριούχος, δεν ενθαρρύνουν ρατσιστικές συμπεριφορές, ανάλογες αυτών που υποκινεί το σύνθημα του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική». Οι στιγμές των πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ Κινέζων κι Αμερικάνων εργατών, όταν οι Κινέζοι στις ΗΠΑ εξασκούνται στη χρήση όπλων κι οι Αμερικάνοι στην Κίνα μυούνται στα εξαντλητικά ωράρια και την εργασιακή πειθαρχία σε μια αίθουσα γεμάτη σφυροδρέπανα είναι από τις πιο ευρηματικές.
Με εξ ίσου μεγάλο ενδιαφέρον αναμένονται και τα επόμενα «παραδοτέα» της συμφωνίας που υπέγραψε το ζεύγος Ομπάμα με το Netflix. Μεταξύ αυτών θα είναι η μεταφορά σε ντοκιμαντέρ του νέου βιβλίου του Μάικλ Λιούις (συγγραφέα του καταπληκτικού βιβλίου Το μεγάλο σορτάρισμα, που γυρίστηκε και ταινία) με τίτλο Ο πέμπτος κίνδυνος. Το βιβλίο, που παρέμεινε στη λίστα των New York Times με τα ευπώλητα επί 14 εβδομάδες, στρέφεται ενάντια στην κυβέρνηση Τραμπ κι εν όψει των προεδρικών εκλογών θα οδηγήσει την πολιτική αντιπαράθεση στα ύψη…
Περιοδικό Επίκαιρα, 14 Σεπτεμβρίου, τεύχος 409
